Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Досының аңғаруы бойынша, Михайлов бар қабiлетi қалпымен өзi де бiр буынның толық кемел басшысы, аға азаматы болуға даусыз татитын сияқты. Ол құрметпен баян етiп берген: Каракозов, Желябов, Перовскаялар iстеген әрекеттер, Абай ұғымынша, Михайловтың өз қолынан да келердей. "Тiрлiк тағдыры, тартыс тағдыры талап етсе, Желябов та бола алар едi" деп ойлайды.

"Егер көбiнiң бiрi, атсыз, елеусiзiнiң бiрi Михайлов сияқты болғанда, бұл қауым қандай жетiскен қауым! Мынау халықтың бұл буыны қандайлық күшi мол, зiлi мол, қабырғалы, қайратты буын! Пiл сауырлы, мол сабырлы ерен қайрат жиып жатқан игiлiк күшi ғой", деп ойлады.

Абай ендiгi, келесi кездесуiнде Михайловтың өз сырын, өз iстерiн, неден айдалғанын анықтап сұрамаққа арнамақшы едi.

Келесi күнi ашық, жайлы сәскеде өзi үшiн дәрiс үйiндей болған, Ертiс жағасындағы аласа үйге Абай келiп, есiк қақты. Бұған есiк ашқан күтушi әйел, сөйлеуiк Домна шешей бiреуге ұрсып келедi екен. Есiк ашып, Абай екенiн танығанда қартаң әйел, үй иесi Михайловтың өзiнше, көңiлденiп қарсы алды.

– Абраим, бұл сен екенсiң ғой! Кел, кел! Досың сенi тосып отыр! – дедi де, соның артынан бiреуге тағы ұрсып жөнелдi.

– ...Мен тағы әлгi кәрi төбет қой деп едiм. Соңымнан қалмайды. Бiресе өзi айналдырады, басымды қатырады. "Сенiң мырзаң сицилист" дейдi. Үйiне кiм келедi? Өзi қайда барады? Немене iшiп, не жейдi?" деп бәрiн-бәрiн сұрайды, кәрi төбет. Ол ғана емес, соңымнан өзi қалмағанына қарамай, базарға барсам, қасапшы семiз қатын Коновалихаға тапсырып қойыпты. Ол да менен сұрау салады. Дәл әлгi кәрi төбеттiң сұйрайтынын сұрайды. " Әкемiз патшаны өлтiрген сицилисiң тағы кiмдi өлтiрем дейдi? Саған сырын айта ма? Сен қайтiп оның қолында қорықпай тұрасың?" деп сұрайды. Менен жасырын сыр бiлiп алмақ болады. Бәрiн iстеп жүрген әлгi кәрi төбет, көк төбет! – дейдi.

Домна өзiнiң ашулы әңгiмесiн Абайды ауыз бөлмеде тоқтатып ап, айтып тұр. Абай сыртқы жеңiл шапанын сол бөлмеде шешiп, Домнаның әңгiмесiн күле түсiп, қызығып тыңдайды. Адал көңiлдi, аңқау әйел үлкен қиын сырды айтып тұр. Ол ұрсып тұрған "кәрi төбеттi" де Абай бiледi. Онысы, осы околотканың қарт жандармы – Селантий. Оған құпия тапсырылған, Михайловты аңду, тыңшылық ету iсiн олақ полицей, сөлекеттiкпен жүргiзедi. Домнадан сыр тартам десе, қырық күннен берi осы пәтердi бақса, Михайлов та оның әрбiр қыбыр-қимылына шейiн, сыбыр-өсегiне шейiн бiлiп отыратын. Қарт жандармның Домнаны не деп айналдырғанын, бұның оған берген жауабын Михайлов әрдайым қызығып тыңдап, тек қана күле беретiн. Осы, оқ өтпестей, кәр жетпес, еркiн күлкiсiнiң өзi Домнаға Михайловты өзге жаннан артық көрсетедi. Қазiр де Домна Селантийдi жамандап тұрғанда, Михайлов қонақ үйдiң есiгiнiң алдына кеп, Абайға үнсiз бас иiп, Домнаның әңгiмесiн қоса тыңдап тұр. Абай ақ көңiл кемпiрге үлкен iлтипатпен қарап:

– Домнушка, бүгiн Селантий сiздi күндегiден де ашуландырған тәрiздi. Әлде, жаңада тағы кездесiп пе едiңiз? – деп едi.

– Ендi не?

– Өзiн көрдiң бе?

– Өзiн емес, жаңа мынау көршi қатын Сидориханы көрдiм. Ертiске кiр шайқауға барсам, о да шелегiмен судың жағасына келiп ап, менен тағы да сол Селантий сұратқан жаман сөздерiн сұрайды. Өңшең қуарған, ұятсыз, өсекшi суайттар! – деп алып, Домна ендi Михайлов пен Абайдың екеуiне бiрдей тың әңгiмесiн қозғап тұр. Абайға қарап, мықынын таянып апты.