Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Патшалық заңы киргиз сахарасын қатты аздырып барады екен. Бiр жағы – пара. Екiншi жағынан – Россия заңының киргиз салтына, әдет-заңына үйлеспейтiнi бар. Үшiншi жағынан – халық пен ұлық арасында бiтiмсiз, сенiмсiз, үнсiз қастық бар. Бiрiнен бiрi жиренiп жатырқау бар. Осының бәрiнiң себебiнен киргиз халқы заң алдында, қағаз жүзiнде өтiрiк айтуға оңай барады. Бiреудi жалғанмен жалалауды ұят та, терiс те көрмейтiн боп кеткен. Олақ әкiм, өрескел әкiмшiлiктiң бұзып үлгiргенi! – дейтiн.

Осындай оймен халықты аяйтын да, әкiмшiлiктi үнемi масқара қып, мазақтап отыратын. Жаңағы Андреев айтқан хабарды естумен қатар:

– Шағым болыс туралы ма, жоқ болыс атынан жазылған жай адамдар турасында ма? – деп сұрады.

– Шағымның барлығы болыстардың үстiнен! – деп Андреев мысқылдап жымиды да, – ұмытпасам, осы болыстардың барлығын Лосовскиймен бiрге ерiп шығып: "Халыққа жайлы, дос адамдар болады" деп, Ибрагим, сiз сайлатып едiңiз ғой! – деп күлiп қойды. Приговор берушiлердiң тағы бiр тобы бар. Олар – шын қорлық көрушiлер. Ылғи жатақ, кедейлер. Солардың бiраз жоқшылары маған келiп:"iсiмiздi ал, болыстар iстеген зорлық, қиянаттар туралы сөзiмдi жеткiз, есемiздi әпер" деп, iстерiн де бергелi жүр! – дедi.

Абай болыстар жағынан түскен де пiргауар бар екенiн бiлiп, олардың кiмдi қалайтынын сұрап едi. Андреев кiсi аттарын жадында тұтпаған екен, айта алмады. Бiрақ, өздерiнiң үстiнен арыз берген жатақтарды: "ұры деп ұстатып, абақтыға жапқызу керек" деп, пiргауар түсiрiп жатқан бiрнеше iстер барын бiлдiрдi. Михайлов ендiгi әңгiменi өзiнше қорытты.

– Бұлай болғанда, Ибрагим Кунанбаевич сайлаған, "халыққа жақсы қызмет етедi" деген управительдер қызмет етiп жатыр. Бiрақ халық үшiн емес, өздерiнiң тағы управитель боп қалуы үшiн сайлаушылардың даусын алудың қызметiн етiп жатыр ғой.

– Рас, бұл управительдерiңiз ақымақ емес, олар сiздi бiр алдап болыс болып алған да, сiзбенен есебi бiткен. Ендi болса, сiзбен тату болғаннан да губернатор, Оязға жақсы көрiну артығырақ, қымбаттырақ екенiн де ұғынған. Қамқоры мұндай болғанда, әрине халықтың көрер күнi қуаныш болмас. Және бұндай болыстар көп те жасайды. Сырларын бiлетiн сiздi сондай алдап отырғанда, халықты қалай алдамасын. Аз ұлық болса, ол өтiрiк бiлмегенсiп отырады, оған осындай болыстар керек. Осы iстер керек. Ол алдана ма, алданбай әдейi iстей ме, бәрi-бiр, ұлықтан шығып жатқан шығын жоқ! – дедi.

Андреев күле түсiп:

– Ұлықтан неге шығын шығады? Ол қиналған боп отырып, ашуланған боп отырып, асай түседi параны. Тыныш елден тиын да түспейдi. Тынышы кеткен елден сыйын да алады. Оның бүлiгiн басып, түзеген боп, чинiн де алады! – дедi.

Абай ана бiр жыл "ел қамқоры болар" деп, "ұятты, арлы болар" деп, өзi сайлатқан бiрнеше болыстар үшiн қазiр намыстанып та, қысылып қалды. Осы болыстардың iшiнде бiр болыс, Абайдың өзiмен бiр туысқан Ысқақ едi. Ол жаманшылықты Абайдың дәл өзiнiң қойны мен қонышынан шығарып отырғандай көрiндi.

Ендiгi мәжiлiске Абай бой жазып араласа алмады. Өз ұятымен қатты түйiлiп қап, толғанып отырып, күрсiндi де, қоштасып шығып кеттi.

2