Узкая, скользкая дорога / Тар жол, тайғақ кешу - Сакен Сейфуллин / Сәкен Сейфуллин

Қамаудың алдынан қарап өтіп жатқан адам. Дос та бар, дұшпан да бар. Біреу күйінген, біреу сүйінген. Жолдастар қамауда отырып, сырттағы жақындарынан хабар ала бастады. Ең алдымен хабар берген және одан кейін де тынбай хабар беріп тұрған, жолдас Павловтың қатыны.

— Ылғи бастықтарды атамыз деп жатыр. «Он екі кісіні атпақ», — деп хабар келді. «Мұның ішінде сегізі — орыс, төртеуі — қазақ».

Қазақ кімдер?.. «Бәкен, Сәкен, Абдолла, Байсейіт...»

Біресе: «Алты кісіні атады екен...» деп хабар келді. «Мұның ішінде бір қазақ бар» — дейді.

— «Он екі кісіні атуға ма, жоқ онан аз атуға ма?..» — деп, казак-орыстардың бастықтары мен қала байларының, төрелерінің бастықтары жиылыс қылып жатыр, — деп хабар келді.

Қалай болғанда да, халдың нашар екенін әбден білдік.

Түн болды. Жаттық. Түнімен дүсір. Самбырлаған дауыс. Шабуыл.

Ертеңінде ұсталып келген бірен-саран большевиктер «дейді» деген түрлі хабар айтып келді. «Омбы, Қызылжар, Көкшетау қалаларын да алыпты. Ол жақта большевиктерді атып, асып жатыр дейді...», «Казак-орысқа қосылған чехословактар дейді»,—деп келді.

«Ұсталған кісілер көп... «Уақ» большевиктерді басқа жерге қамап жатыр...» — деп келді. Мұнысы рас көрінеді.

Біраз үрейлендік. «Шынымен революция біткені ме?..»—деп уайымдай бастадық. Казак-орыстардың бастығы, қаланың коменданты, офицер Кучковский келіп, жатқан жерімізді көрді:

«Бәріңіздің жұмыстарыңызды комиссия тексеріп қарайды. Сіздерді қамағанымыз, — әшейін уақытша ғана, үкіметті алғанда, бүйтпеске болмайды ғой. Бәріңізде тез босайсыздар», —деп кетті...

— Бастықтарды атуға үкім қылыпты,—деп, соңынан іле және хабар келді.

Үйіліп, топырлап жаттық. Жатқан қамауымызда терезе жоқ. Темірмен қоршаған бір төрт бұрышты тесігі бар. Күндіз есік ашық тұрады. Есіктің алдында мылтық ұстаған үш-төрт казак-орыстар тұрады.

Күзетте тұрған казак-орыстардың ішінде, Ақмолада оқығандағы менің учителім — Красноштанов көрінеді. Есік алдынан, сүйінген қастар, күйінген достар қарап, көше бойы өтіп жатыр. Достардың кейбіреулері иек қағып амандасады. Кейбіреулері әр түрлі ас әкеліп жатыр. Қазақ қайда барса да ет пен қымызды тастағысы келе ме?.. Асы ет пен қымыз және басқа тамақтар.

Қамаудағы жұрттың айырылған есі бірте-бірте кірді. Оқиғаны әңгіме қылып жатырмыз. Қара уайым қара пәлеше басты. Халдың нашар екенін әбден сездік. Ызалы күйік көкірекке толды.

Іргеге арқасын сүйеп отырған Бәкеннің қасына келдім. Бәкен уайым айтты:

— Енді өлеміз ғой. Бірақ әйтеуір, дұрыстық үшін өлеміз. Сол жері жақсы. Кейінгілер айта жүреді ғой... — деп, қасына келіп отырған мені құшақтады да:

— Мен өлсем де, сен аман қалсаң игі едің: «сен газетке жазып, кітапқа жазып, біздің не үшін өлгенімізді кейінгілерге айтар едің...—деді. Мен:

— Қой!.. Кім біледі?.. Олай деме, бәрімізде аман-есен құтылармыз. Тағы да, әлі талай майданды көрерміз. Мұндай кімнің басынан кешпеген! — дедім.

Дағдарып отырмыз. «Бұл қалай болды?», «Неғып бүйтіп қалдық?» — деген ой бастағы миды шырқ айналдырды...

Бұл оқиға жалпы Россияда болды ма, жоқ, жалғыз Ақмолада ма? Міне, осыны әлі ешкім білмейді. Сарайда жүз шамалы кісіміз: Совдепшілердің ең ірілері. Өзге «уақ» дегендері өзге қамауда. Қай жер аман, қай жер жау қолында екенін ешкім білмейді.

Бір уақытта Бачокты жауапқа шақырды. Павловты шақырды. Біреуі — Совдептің төрағасы. Бірі — ақша комиссары. Бұларды апарып тез қайтып әкелді, бұлардан жалғыз-ақ ақшаның ғана жайын сұрапты.

— Не білдіңдер?.. Үкімет кімнің қолында екен?.. — дейміз.

— Жөнді ештеңе білмеймін.

Жалғыз-ақ Бачок:

— Үкімет эсер партиясының қолында болса керек... — деді.

Кеш болды. Түн болды. Қамалып жатқан сарайымыз біртүрлі қапастық. Түн ортасында дүсірлеп келіп, жабулы тұрған есікті ашты. Жиырма шақты жарақтанған атты казак-орыс келіп, есік алдында тұрып бір қағазын оқып, кейбір жолдастарды шақыра бастады.