Акбилек / Ақбілек - Жусупбек Аймаутов / Жүсіпбек Аймауытов

— Бұл сұрауларыңызға мен қазір жауап беруіме де болады... Мәселен капитал дәуірін қазақ басынан кешірмеуі мүмкін, өйткені енді дербес бай, саудагер болмайды (онда «НЭП» жоқ кезі). Бірақ бұл арада бұл сұраулардың бәріне жауап беруді артық көрем; біз қазір әрі кішкене қызыңқырап алған кісіміз, әрі Маркс, Лениннен дәлел келтірмеген соң, жауабымыз жеңіл боп көрінуі мүмкін. Бұлар өзі тереңірек қарастыратын мәселе. Ал енді былайша, жалпы айта кетуге де болады. Тегінде, біз орыс еңбекшілерінен бөлек ешбір жол таба алмаймыз. Біз солардың соңынан еріп, солармен қол ұстасып теңдікке жетеміз. Қазақтың өз алдына саясаты да, тарихы да бола алмайды. Сондықтан орыстан бөлініп, іс қыламыз деудің, терең мәселелерді тексерудің бізге бұл күнде пәлендей қажеті де жоқ. Бізге күнбе-күнгі жұмыс керек. Мұжық арасында тап тартысын жүргізу мүмкін болса, қазаққа да мүмкін: шаруа-кәсіп жөнінен екеуінің пәлендей айырмасы жоқ. Мәдениет жөнінен де мұжық қара үзген жоқ. Біздің айырмамыз тек рушылдықта. Міне, осы жағына біз қатты көңіл бөлуіміз керек...— деген секілді бірталай сөздерді айтып кеп, аяқ кезінде: — Сіз Марксті оқыған көрінесіз... Не ғып төңкерісшіл болмай жүргенсіз?— деп кекей күлген болды.

— Төңкерісшіл емес екенімізді қайдан білдіңдер?— деп Жорғабек те күлімсіреді.

Бұлардың соңғы сөздері Бекболатқа құран сөзіндей түсініксіз болды. Бастапқы сөздерді де Бекболат әрең тыңдап отыр еді, өйткені ол сөздердің ішінде Әбен, Мұқаштар бар еді. Сондықтан Бекболат: «Осылай деңдер» деген кісіше:

— Ым-м!— деп орнынан түрегелді.

Тегінде құсбегілер, аңшылар өз сөзінен басқаға топастау келеді ғой, Бекболат та осы жолы өзінің топастығын байқайын деді. Қай жерде, қай дүниеде отырғанын өзі де білмеді. Сөз көбейген сайын басы қатып бара жатқан соң, тысқа жөнелді.

* * *

Тұңғыш көбік қар. Тымық. Қатқақ. Ауа шыныдай. Аттың ізі баданадай. Қаладағы шыға беріс тепсеңде шерттіре аяңдаған екі атты. Бергінің мінгені екі тақасқан, ешкі бас, құлан сан тобылғы торы. Әсем басады, қарды уыстап лақтырады. Үйт шіркін! Шерттір, шерттір! Құйысқан қысқа, ер ықшам, үзеңгі аяқтың ұшында... Тақым жабысқан: Сұр күпілі ақ құба жігіт қамшыны сипай түседі. Арғының астындағы жатаған жирен. Жарау. Бірақ торының аяңына ілесе алмай, бүлкіл қағады. Жігіті пәс, киімі көне.

Желдей ескен аяңшылға мінгенің бар ма? Мінсең, білесің: ат үсті адамды аруақтандырады, көңіліңді көкке серпеді, аузыңмен күс тістейсің!

Торылы қамшыны екі бүктеп анау тауды нұсқады:

— Уай, шіркін-ай! Деген қансонар екен! Ай, әттеген-ай! — деп саптамасын сарт еткізді. Жолдасы:

— Не айтасың!— деді.

— Бүркітті қайырғалы қанша болды?

— Жаңада, бір-ақ жұма...

— Бұ күн шықпаған соң не керек!

— Сонар болмаушы ма ед?

— Құсты ұмытып кеткенсіңдер ғой...

Мұны айтып келе жатқан Бекболат қой. Хабар кеш тиіп, Ақберген ат әкелгенше, со бопты. Ертеңгі шайдан кейін елге тартқан беті еді. Дәл жүрер күні қар жауып, қансонар боп қалар ма.

Бекболатта бір бүркіт, бір қаршыға бар-ды. Құстарын көрмегелі ай боп қалды. «Мал, жан аман бадан» кейінгі сөзінің көбі құстары болған. Ақберген құстарға жем іздеп, қоян атуға кеткенде, томағасы түсіп қалған бүркіт күшікке талпынып, екі шалғысын қиратып алған екен. Кешеден бергі «Әттеген-айдың!» бәрі сол шалғының өкініші еді. Ол екі шалғыны жамап алуға да болады ғой. Сонда Бекболат бүркіт баптап түлетіп, қанат, құйрығын бір самадай қып алдым ғой деп жүрген жылы еді. Бекболат құсына ренжігенде, Ақберген:

— Біз өзіңді уайым қып жүрсек...— тәйірі, қолдан келетін нәрсе ғой,— деп жұбата беретін.

Ақберген Бекболаттың жан жолдасы. Бала жасынан бірге өскен. Қашаннан бергі қоңсысы. Жанынан екі елі қалмайтын серігі.