Мое время, или Осенний дневник (на армянском языке) - Григор Енокович Маркосян (2017)

Իսկ ես կարծում էի, թե Պրիշվինը կենդանիներից ու բույսերից բացի ուրիշ բաների մասին չի գրել:

Ես այդ քաղվածքը կատարել էի շատ վաղուց, երբ հավատում էի այդպիսի բաների, իսկ հիմա ափսոսում եմ, որ ոչ ես եմ առաջվանը, ոչ էլ այս ժամանակը:

Ում որ ուղղված են այս խոսքերը, գրողը հանդիպել է շատ ուշ, արդեն քառասունն անց ամուրի լինելով, հանդիպել է սպիտակ մի տարեմուտի, երբ խոշոր-խոշոր ձյուն էր թափվում:

Շատ գեղեցիկ է և նման է հեքիաթի:

Չարժե ամեն ինչի կասկածող սկեպտիկ երևալ, դա շատ տհաճ է. ավելի լավ է այստեղ վերջացնեմ, թող անհայտ մնա, թե հեքիաթն ինչպես վերջացավ: Ինքս էլ դա կարգին չգիտեմ, իմ հին օրագիրն այդ մասին ոչինչ չի ասում:

Տխուր բան է վերջը, անգամ ամենալավ վերջը, որ հեքիաթներում է լինում երկնքից ընկնող խնձորներով, դարձյալ տխուր է: Իսկ այդպիսի հեքիաթը… Դա չափազանց մաքուր ու գեղեցիկ է, որ լավ վերջանա:

Բացի այդ, ամեն ինչ չէ, որ պետք է մինչև վերջ ասել: Ճապոնացիք, օրինակ, իրենց Իկեբանայի մեջ, իրենց բանաստեղծություններում գերադասում են անավարտությունը, կիսատ ասվածը և դրանով երբեմն ավելի շատ բան են կարողանում ասել:

* * *

Ինչքա՜ն ցավ կա կյանքի մեջ և ինչքա՜ն հիասթափություն:

Հին արաբական բաղնիքի պես է աշխարհը, նրանց մոտ հնում բաղնիք են մտել ձրի, բայց վճարել են դուրս գալու համար…

Կյանքն էլ է այդպես, ծնունդն ակամա ու ձրի, այդպիսի հրաշքը բոլորի համար այդպես մատչելի ու պատահական… Իսկ դուրս գալու համար պետք է վճարել երկար տառապանքով, հիասթափությամբ ու կորուստներով:

Կորուստն է մեր գիտությունն ու փորձը, նրանով ենք ճանաչում ու հասկանում կյանքը միայն այն ժամանակ, երբ այլևս ոչ այդ գիտությունն է պետք, ոչ էլ այդ փորձը:

Ինչքա՜ն սուտ կա աշխարհում:

– Եթե մի մարդ են սպանում, ողջ մարդկությանն են սպանում,– ասում են ու շարունակում են սպանել նոր-նոր միջոցներով, բայց նախնադարյան մոլեռանդությամբ, միջին դարերի մոտիվներով: Եվ քանի՜ անգամ է մարդկությունը մեռել մի մարդու մահով:

– Սիրեցեք ձեր թշնամիներին, օրհնեցեք ձեզ անիծողներին…

Եղե՞լ է աշխարհում մի մարդ կամ մի ժողովուրդ, որ այդպես վարվի: Նշանակում է մեր ժողովուրդը դեռ պիտի օրհնի՞ նրանց, ովքեր մորթեցին իր մայրերին ու մանուկներին, զրկեցին հայրենիքից…

Վերջապես ի՞նչ է այս կյանքը՝ մի խաղ, որտեղ ազնիվ խաղացողը տանուլ պիտի տա, անվերջ եռացող մի խարդախ շուկա, որտեղ անպայման երեսպաշտության ու կեղծիքի մանր դրամ պիտի ունենաս, թե չէ թեկուզ գանձերով մտնես, դատարկ դուրս կգաս, ինչպես որ Ստենդալն է գրել Նապոլեոնի առիթով:

* * *

Կարդացել եմ մի տեղ, թե փոքրիկ ծիծեռնակը կերը կրում, տանում է ձագերին անգամ այն դեպքում, երբ նրանք չկան այլևս, զրկվել է նրանցից: Տանում է այնքան ժամանակ, գրված էր, «մինչև բնազդական շարժումների շղթան կտրվի»:

Հետաքրքիր է ինչպե՞ս է դա կատարվում, ինչպե՞ս է կտրվում բնազդական շարժումների շղթան, և նա ինչպե՞ս է ըմբռնում բացակայությունը:

Մարդը միայն նոր կորուստով է հինը մոռանում, միայն նոր ցավն է մեղմացնում հինը, ինչպես որ սեպը սեպով են հանում:

Ինչպես բնությունը, այնպես էլ մարդու հոգին դատարկություն չի ընդունում, այն անպայման պիտի լցվի ինչ-որ բանով՝ սիրով, կարոտով կամ ցավով: Չգիտեմ որտեղ՝ ուղեղում, նյարդերում, դրոշմված է օրգանիզմն ամբողջությամբ, երբ որևէ անդամ բացակայում է, թևը կամ ոտքը կտրում են, ցավը մնում է, բացակա անդամը շարունակում է ցավել: Ինձ պատմել է մի մարդ, որը վթարի հետևանքով զրկվել էր ոտքից, ասում էր, որ հաճախ զգում է ոտքի ներկայությունը, անգամ մատների ցավն է զգում:

Ծիծեռնակի նման բնազդական շարժմամբ ես հայացքս ուղղում եմ հորիզոնին, ուր որ իմ լեռները պիտի լինեն և զգում եմ բացակա սրտիս ցավը…

Եղել է հին աշխարհում մի փիլիսոփա, որ մարդկանց մերժումին վարժվելու համար արձաններից է ողորմություն խնդրել, իսկ ի՞նչ անեմ ես, որ այս տափակ երկրում լեռների բացակայությանը վարժվեմ:

* * *

Մեր Մենձ ձորից մինչև Փարվանա լիճը փռված հովիտը իմ մանկության դաշտն էր, այսինքն ոչ թե Միջագետքում կամ Հնդկաստանում, այլ այդտեղ էր գտնվում Դրախտը…