Кровь и пот. Книга I. Сумерки / Қан мен тер. I кітап. Ымырт - Абдижамил Нурпеисов / Әбдіжәміл Нұрпейісов

− Ата, батаңды бер! - деді. Ат дүбірінен оянған жігіттер апыл-ғұпыл тұрып жатыр. Алды жүгіріп кеп, Кәленнен кейінірек тізе басып отыра - отыра қалды да, бәрі қол созып бата тіледі. Мұсылманның тілегі қабыл болатын нағыз елең - алаң. Томардың түбіршігімен өрген төрт құдығы бар, кең алқаптың күншығыс жағында шөккен нардай жал-жал шоқалақтардың арғы жағынан жаңа ғана төбесі қылтиған күннің қызғылт ақшыл шапағы жер мен көкті жарық нұрға бөлеп келеді. Қария бата берді. Жұрт бет сипады. Тізе басып отырған жерден атып тұрып, апыл-ғұпыл атқа қонды. Есі шығып ызы-шу боп жатқан қатын-балалардың көшін Кәлен: «Ілгері жөнелтіп жіберіңдер», - деді де, ат үстінде әмір күтіп тұрған жігіттерге бұрылды. Ұзын қараны мыңбасы ғып тағайындап, оған құмға кіре бергенде жауға бір бүйірден ти деді де, өзі қалған жігіттермен қарсы тосып алатын болды. Алғашқыда бәрі де бұлардың ойлағанындай болды: Кәлен қол астындағы кісілерін құмның дәл кіре беріс аузында көлденеңдеп тұрған үлкен ақ шоқалақтың тасасында тырп еткізбей ұстап тұрды да, үстіне келген жауға қарсы алдынан лап берді. Тек атты борбайлап, айқай-сүреңге басатын жерде аз аяға ұйлыққан қалың қол үзеңгі қағысып, аттар бүйірі соғысып опыр-топыр болды. Адамдарда жауға ес жиғызбай, тұтқиыл тиетін жерде көсілтіп шаба алмай, ер үстінде құр қоқаңдап, қылыш - найзасы шошаңдап, құмнан шыға алмай шырғатылып жатқанда аспан жарылғандай жер мен көкті тітіреп қатарынан екі рет күрк-күрк жөтелді. Небәрі екі рет! Екі-ақ рет күркіреді! Бұларға соның өзі жетті. Тақым астындағы аттар дір-дір етіп, тапжылмай тұрып қалды. Өмірбақи зеңбірек даусын есітпеген жігіттер ат жалын құшақтап бұға - бұға қалды. Ес жиғасын Кәленнің «қайтыңдар!» деген айқайына құлақ аспай, бет - бетіне бытырап, безіп қашып бара жатты.

* * *

− Апыр - ай, «Құм жиналып тас болмас» деп бекер айтпаған екен ғой. Кеше ғана қыруар халық едік. Бас - аяғымыз жиналғанда жау сескенер айбар - сұсымыз бар еді. Шіркіндер, бір айқасқа да жарамады. Тым құрыса, алқымына пышақ тақаған лақ құрлы тұяқ серпуге жарамады - ау! - деді Кәлен, бүгіндікке жұмған аузын ашпай келе жатқан қасындағы қарт балықшыға көз тастап.

Мөңке жол бойы мойны жеткен жердің көгін жұлып жеп келе жатқан қойшы тұғырдың үстінде басы бұлғақтап отыр. Кәленнің таусылып айтқан жаңағы сөзі құлағына жетті ме, жоқ па, белгісіз. Сонан бір кезде ұйқылы - ояу қалпынан сергігендей болды.

− Иә, құм жиналып тас болмас, - деп, кеудесіне түскен басын изей түсті де, ертеден бергі енжар, сұлық қалпын қайта тапты.

Кәлен қарт балықшыны жаңа көргендей, қатар келе жатып оған көз қиығын көлденеңнен тастады. Апыр-ай, осы Мөңке қатын-бала қазанына күнде судан шабақ әкеп салғанда қатар жүрген жұрттың бұл бәрінен өресі биік сияқтанатын. Шынында да, қара жерде отырып та бұл су түбіндегі тірлікті топшылағанда алдына жан салмайтын сұңғыла еді-ау! Қаршадайдан күні де, түні де теңізде өткесін бе, бұл көп жағдайда кәрі Аралдан аумалы-төкпелі адам мінезін аңғарып, ертең не болатынын күні бұрын, алдын ала топшылап отырғаны. Қайсыбірде төсін күнге сүйгізген аппақ ақ тымықтың арты бүгін болмаса, ертең, я арқадан, я құбыладан есірік жел тұрып еліріп шыға келетін жындылығы қарт балықшыға қашаннан таныс еді. Сонан ақбас толқын әупіріп, жағаға арс-арс ұрып жатқанда да оның арғы жағында зәредей де зәр жоғы оған аян еді. Бұнысы балаларына балпылдап ұрысып жүріп те аузы - басына тыққыштап жататын мейірбан ана қылығына ұқсайтын да, қарт балықшы ішінен мырс-мырс күлер еді. Шынында да, көк теңіз қанша долданса да, кешегі дауылмен бірге тереңнен көп балық келер еді де, ақырында бұларға бір бөлек ырыс - несібе бұйыратын.

Енді сол кісіні Кәлен танымай қалды. Қара қайықты қамыс арасына тығып «иә, Алла, жөн бере көр», - деп мес қарын тұғырға мініп шыққалы бұл біртүрлі. Ескек - таяусыз қайық сияқты. Көп дүрмектің арасында ұлы ағыстың ыңғайына түсіп ықты да отырды.

− Елге қайтсақ қайтеді? - деді Мөңке.