Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Болыс болған әкесi мен ағаларының хабарын айтқанда баланың жүзi қызарып, нұрлана жанды. Өзiнiң iшiнде жүрген үлкен бiр қуанышын iрке алмай, жасыра алмай, жарқырап бiлдiрдi.

Бұл бала әкiмдiктiң, әмiрдiң қызығын көрiп, дәмiн татып, құмартып қалған бала сияқты. Жаңағы хабарды сөйлеген тiлi мен түрiнен Абай iштей: "Мынау өзi ер жетiп қапты ғой. Талай сабақты құлағына құйғаннан, iске, сөзге ерте кiрiсейiн деп тұрған бала ғой!" деп ойлады. Сонымен қаатар, iшiндегi Әзiмбай түсiн жақтырмаған қатал сынын да iрке алған жоқ. "Қабаған ит қастанған, әлдеқандай жан шығар екен сенен? Болсаң Тәкежаннан зiлдi болармекесiң! Кесiрдi ұстасаң келiстiрiп ұстап жүрмесең нағысын!" деп өзiне-өзi түңiле ойланып, үндемей қалған едi.

Шүйiншi сұрағанға Абайдың жауап бермей, бiр ауыз да болса үн қатпай қалғанына бала тағы ыза болды. Әуелде шешесiнен жиi еститiн бiр сөздi ойға алды. "Қызғанады, бiзден малды да, абыройды да Абай қызғанады" десетұғын. Сол шеше иландырған өсиет бойынша, Абайды сырттан ұнатпайтын Әзiмбай қазiр бұның қызғанышын өз көзiмен көрiп тұрғандай. Iшiнен қыңыр қатал үкiм жасады. "Қызғанасың ғой, үнiң өшiп қалғаны сол ғой. Ендеше тағы бiр естiмеген сұмдығымды айтайын" деген ойға бекiндi. Абай баладан естiген хабарға оқыс ойланып қалғандықтан, Әзiмбай жайын ұмытып кеткен едi. Ұясына кiрiп бара жатқан қызыл күнге бiр рет көзi шағылысып, жалт қарады да Баймағамбетке:

– Айда, жүре түс! – деген-дi.

Тер басса да, кешкi жүрiстен қызына түскен пар ат пысқыра берiп, тағы жорта жөнелдi. Шымы тұтас, тегiс жазық Ботақанның тықыр шалғынында арба сықырламай, тарсылдамай, ағыза жортты. Бұлардан Әзiмбай ендi қалып қоятын жөн бар едi. Қазiр ауыл да алыстап барады. Күн кешкiргендiктен жылқы суға қанып ап, түнгi жайылысқа қарай шұбыра бастағандай. Малсақ бала Әзiмбай қара қасқа құнанның қамын ойлап, ауылға тез қайтып, жылқыға жiберiп үлгiру керек. Қас қарайып кетсе қалың жылқыны таба алмай, адасып та кетуi мүмкiн. Оның үстiне, қазiр бөтен, ел Кереймен жақын кеп iргелес отырғандықтан, жылқыға жау тигiш боп, алды-салды көбейген кез. "Құнаным жазым боп кете ме!" деген ойды да қатар ойлап үлгiрдi.

Бiрақ сонда да бала Абайлардан қалысқан жоқ. Жаңағы Абай турасында ойлаған ызалы кекесiндi, ендi оған батыра айтып қалатын бiр сөзбен аяқтауы керек сияқты. Содыр, қатал бала Абайды күйдiретiн хабардың не екенiн бiлетiн. Ол да – осы соңғы күндердiң жаңалығы. Қалың жайлау, айнала ел Құнанбай балаларының тегiс болыс болуын таң-тамаша сөйлеумен қатар, жаңағы жайды да үнемi айтатын. Көпшiлiк күйiнiп, болыстарды қарғап, ызамен құсталанып айтатын жаманат хабар едi. "Бұны естiгенде Абай жарылып кетер. Болысам деп жағаласып бiр болмаушы едi. Ендi құдiретi күштi болса, арашашы боп айырып алып көрсiн. Осы iсiм Абайды да жеңген бетiм. Дегенiме ерiксiз көндiрген, бағындырған жерiм" деп, дәл бүгiн түстегi қымызда, өз әкесi Тәкежан сөйлеген-дi. Ырғызбайдың ақсақал, қарасақалына осылай айтып отырғанын Әзiмбай көкейiне жақсы тоқып, нық аңғарған болатын. Бала, ендi сол жаңалықты, Абайдың қасында жанаса шауып отырып, еңкейiп ап, анықтап жеткiздi.

– Айтпақшы, сiзге айтуға ұмытып кетiппiн. Ағамдарды болыс сайлаған Қазансып "Базаралыны ұстап берiңдер" деп тапсырыпты. Сол бұйрықпен үш-төрт болыстың басы қосылып, пiргауарлап Базаралыны ұстатып, кешегi күн қалаға айдатыпты. Өңшең көк сауыт жасауылдар жолда қашып кетедi деп, түйеге мiнгiзiп апты. Түнде қолына, аяғына кiсен салып ұстайтын боп, айдап әкетiптi! – дедi.

Осы хабарын айтып болған бала, ендi iңiр қараңғысы түсе берген көлеңкелi кеште аппақ сұлу тiстерiн ақсита күлдi де, атының басын iрке бердi.

Абай баланың жүзiне ашумен, ажырая қарады. Арбаның үстiнде дөңбекшiгендей, жұлқына бұрылды.

– Өй, өңшең құдай ұрған! Болмай жатып тағы баяғы иттiктi бастады десеңшi! Өңшең бөрi кеуде, бөрi ауыз, жыртқыштар! – дедi.