Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Қақ қасымда жүрсең де, кейде мен туралы адасқанда, айсыз қараңғыда жүргендей, қаңғып шығасың-ау, Оспан! Бiр болыс болғанда сексен жылқысын бес жүзге жеткiзiп алған Тәкежанды мүсiркеймiн бе!? Қызыл-моланың болысы боп Тобықтының ұрысын сүйейтiн Ысқақ үшiн жанымды салам ба!? Менi жақсы көргеннен, өзiңше маған да шен бермек болғаның ба? Бұл сайлауыңа тұяқ қыбырлатқан қатынасым жоқ. Адасып, бал ашпай, жайыңа отыр! – деп тағы күлдi.

Оспан ол айтқанына да тоқтаған жоқ.

– Жарайды, қой, шырағым. Оныңа иланатын Тобықты жоқ. Осы қан жайлаудағы қалың елдiң қатқан шал, балдырлаған баласына шейiн сұрашы! Үш бiрдей Құнанбаев қатар болыс болады. Қалада қадалып, сарылып жатқан Абай, оған ат салыспайды.дегенге итiм илана ма! Қайта бұл сөзiңдi жап та, мына болыс болған аға-iнiлерiңнiң алғысын ала бер. Қайтесiң, жаңағы сөзiңе иланатын, жат түгiл, мен де жоқ. Неге иланам? Осы абыройды, тәңiр берген абыройды өзiңе өзiң қимай қасың бар ма?! – дедi қыңырайып, мойнын бұрған бетiнен қайтар емес.

Бұның ауыздығын тiстеп алғандай бетiмен кететiнiн бiлiп, Абай балалары мен шешелер көзiнше ендi ырғасып-қаржасқысы келген жоқ. Сөздi шұғылынан Әбiшке бұрып, соның оқуы жайын сұрай бастады.

– Аға, мен осы күнде орысша да оқып жүрмiн. Оны сен бiлдiң бе? Қыстаудан берi оқи бастадым! – дедi. Әбiш Абайға, үй iшiнiң сақтап жүрген жақсы бiр жаңалығын, өзiне сөз тие салысымен, ең алдымен айтты.

– О, кiмнен? Кiм оқытып жүр орысшаны, қарағым?

Ағы ақ, қызылы қызыл боп жұтынып отырған аса сұлу, биязы баласы Әбiштi Абай өзiне қарай құшақтап тартты. Маңдайынан сүйдi.

Бұны кiм орысша оқытып жүргенiн Ұлжан айтып бердi.

– Жазғытұры сен қалаға кетiсiмен, бiздiң Жидебайдағы ауылға бiр бала орыс келген едi. Бұрын бiр жыл тiлмаш та болған екен. Өзiн осы ел "бала тiлмаш" дейдi. Сол, "қалаға тұруға ауруым бар, қымызға көкке шығайын деп келiп ем, балаларың бар ғой, бәйбiше, оларды да оқытып тұрайын" деген соң, Абайдың балаларын оқытсын, кiшкенелерiн орысша оқытам деп жүрген. Сол отауда болсын деп, Ақшоқыға жөнелткем-дi. Мiнi содан берi жалғыз Әбiш емес, Мағашың, Күлбаданыңа шейiн, сол бала тiлмаш Байып дегеннен оқып жыр! – дедi.

Абай өзiнен жасырын сақтап келген бұл сияқты жақсылық, жаңалыққа аса қуанды. Әйгерiмге ендi туралап жауап қатып:

– Қалай, балалар Кiшкене-молдадан оқығандай, бұдан да үздiксiз оқи ма? Өзi күтiмдi ме? – деп сұрастырады.

Әйгерiм Абайды сағындырған сұлу үнiмен жауап қатып:

– Балалар бар ынтасымен, жанын салып оқиды. Қызығып оқиды. Жайлауға қарай көшiп келе жатқанымызда, тiптi жаппалап қонған күндердiң өзiнде де Әбiш Мағаштар бiр күн қалет қылған жоқ. Тiлмаштың өзi де қазақуар, – дедi аз биязы мысқылмен сыпайы күлiп, Абай жүзiне соншалық бiр жылы шыраймен қарап: – орыс молдасы қызық болады екен ғой өзi. Сыздану, салмақтану жоқ. Баланы тiптi елiктiрiп, ойнатып оқытатын сияқты! – дедi.

Абай Әйгерiмнiң зейiндi, зерек көңiлiн танып отыр. Бас изеп, зор ықласпен күле тыңдап мақұлдады. Оспан жеңгесiн қағыта, қалжың еттi:

– Жә, жә! Құдай жолымен шариғатты үйреткен әкеңдей молданы былай қойып, жаман-жәутiк тiлмашты мақтағаның неменең? Әйтеуiр Абай орыс оқуын ұнатушы едi деп, сен екеумiз де қара таяғымси.беремiз-ау осы! Тамағымызды кенеп! – деп, Әйгерiмнiң даусына салып, мазақтап, – үнiмiз сылдырай-шылдырай түсiп әбден! – дедi. Үй ду күлген едi. Сүйтiп, Әйгерiмдi ене көзiнше қызартып, үнiн өшiрiп қойды да, қарқылдай күлдi.

Абай Әбiштен, Мағаштан, Күлбаданнан кей сөздердiң орысша атын сұрап, сынап көрдi. Таласа жауап берген балаларынан "оқу, бiлiм", деп аңсап тұрған үлкен бiр талап, ықылас таныды.