Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абай Байкөкшеге сүйсiнген бойында, барынша нашаланып, сылқылдап күледi. Қасында отырған Ерболға:

– Байкөкше емес, болыстарыңа көктен түскен "жай көкше" болмады ма! – дедi де, осы күлген бетiнде, тысқа шығып кеттi. Ербол Абаймен ере кеттi. Болыстар алғашқы кезде күлсе де кейiн ес жия, үндеспей сазарып, топталып қалды. Тобына тұйғын араласқан үлкен дуадақ, қоңыр қаздардай. Семiз, жуан бойларымен қысылып, қорғалап қалған сияқты.

Қонақ болыстардың Байкөкше сөзiн жақтырмағанын Оспан да байқады. Ол Байкөкшенi ұнатпай:

– Жә, ендiгiңдi жауып қой! – деп, қонақтарға қымыз құйып, өз қолымен тостағандар ұзата бастады.

Бұл болыстар iшiнде өлеңге бейiмi бар тiлдi-сөздi кiсiнiң бiрi Шұбар болатын. Өзгелердiң бәрiнен жасы кiшi болса да, оқу-бiлiмге де озығы осы. Биыл болыс сайлауға жасы толмайтын болған соң бұны, жиырма алтыда деп әдейi жасын iлгерiлетiп жазып, Ырғызбай ортасы болыстыққа шығарған. Кезiнде Ғабитхан молдадан он жылдар шамасы оқып, мұсылманша молдалық дәрежесiне жеткен. Шұбар онымен қоймай, Абай үлгiсiне де өз бетiмен iлесiп жүр. Өздiгiнен, тiлмаштардан түртiнiп оқып, орысша тiлдi де бiлгiсi кеп жүрген. Бұндай жиындарда кейде алға түсiп, бұрын сөйлеп жiбередi. Өзге жастың қатарынан озғындап келе жатқан омырауы да бар.

Тәкежан, Ысқақ сияқты ағалары кешегi өткен сайлауда крестьян начальнигi Казанцев алдында, бағана келген Ояз Лосовский алдында алғаш сөйлесiп, тiлдесудi осыған артқан. Бiрер қайырым сөздi ұлықпен жауаптасып, осы Шұбар ада қып келген болатын.

Жаңа Байкөкше сөзiн ұнатпай, қыжыртқан қабақты Оспан бiлдiргенде, ар жағын Шұбар iлiп әкеттi. Байкөкшеге қарап:

– Өй, Байкөкше болмай құрып қал. Бiреуге күлiп, бiреудi iлiп қақтығып, сөйлегенiңдi "тура тiлдiгiм" дейсiң ғой. Әдептен озып, "тамағын жеп, табағын теп" дегендi саған кiм үйреттi? – дедi.

Оспан Шұбардың сөзiне бұрынғыдан да қытықтанып, ширай түскен екен. Үлкен, келбеттi жүзi сұрланып, шошақтау бiткен өткiр ала көздерi ызамен қанталай түсiп, Байкөкшеге суық қадалды.

– Мен болыс та, ұлыққосшы да емеспiн. Көп елдiң тобын бастаған жақсылары осы өңiрге жиылған соң, ағайындық ықылас бiлдiрiп отырмын. Өң шырайлары келiсiп, күлiсiп отырсын деп, әдейi үйiме, дәмге шақырып отырған қалыс адаммын. Ағайынның аласын да, таласын да қостамайтын, осы отырғанның бәрiне береке тiлеген аралық доспын! – дедi.

Бұл сөзiн жас болыс Дүтбай құптап жөнелдi.

– Бәрекелде, сөз осы, Құнекеңнiң кенжесi, исi Ырғызбайдың қара шаңырағы сенiң басыңда тұрғанда, сенiң аузыңнан шыққан сөз осы болғаны өзi бiр мәртебе! – дедi.

Бұның сөзiн Сыбан мырзасы – Жұмақан, Керей болысы – Тойсары, Шағанның Молдабайы – бәрi де құптап:

– Құп айтады, дөп сөз!

– Бiр Тобықты емес, бұл шаңырақ – бәрiмiзге ортақ шаңырақ.

– Арғын, Найман, Керей, Уақ төрт арыс бас қосыппыз. Текке қосып отырғамыз жоқ бұ жерде. Оспан мырза, бейiлiңе де, сөзiңе де бiз ырзамыз! – деп, соңғы сөздi Тойсары түйдi.

Оспан қонақтарының өзiне арналған ықыласты қабақтарын аңғарып алған соң, Байкөкшеге бiр рет көз тастап:

– Мiнi, бiлгiр болсаң, сенiң неңе дiлгiр екенiн осылай аңғарсаң еттi. Жақсы лепес, жарым ырыс деп, жақсылар алдына жақсы сөз айтады десем, неғылғаның тәңiр алғыр! – деп, Байкөкшеге мүлде зiл қабақ бiлдiрдi. Бұл шырайдың артынан мынау үйде көп отырмай Байкөкше, Шәке, Баймағамбеттер бiртiндеп сусып, Абайды iздесiп, шығып кеттi.