Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Ербол мен Дәрмен от басына жақын отырған Абайдың сырт жағында жантайысып отырып, күбірлесіп қояды.

Ербол Абайдың мұндай ашу артынан, қатты қақтығыс, сілкіну артынан өлең жазса, мысқылсыз жаза алмайтынын біледі. Дәрменге күбірлеп:

— Бала, Абай өлеңге кетті-ау! Дәл осы жолы кімге шан-шылатынын аңғарасың ба, жоқ па?— деді.

Дәрмен бағанадан бергі дауда әзі қадірлейтін Базаралының бір мұнды күйлерін ойлап отырған. Сол бетімен топшылап:

— Мен білсем, Абай ағам Базаралының Тәкежан мен Әзімбайға айтатын дауын жазып отыр!— деді.

Ербол ойы олай емес еді.

— Жоқ, мен білсем, дәл бүгін бізге мал соймай, кәрі қойдың өлі етін асып отырған Қаражанның сараңдығын найзаға шаншып жатқан болуы керек. «Соны айтса екен!» деп мен де жатырмын. Қазанның сыртына қарап, қарным ашып отыр!— деді.

Дармен қалжың айтты:

— Ереке-ау! Қарныңыз қанша қоңылтақсығанмен, Абай ағамның өлеңін Қаражанның қазанына түсірмей-ақ қойсаңыз нетті! Бұндай асқа сараң байдың сыбағасын өзіміз де бере алмас па едік!- дегенде, Ербол да күлді.

Осы уақытта Абай жазуын тоқтатты. Енді:

— Ербол! Дәрмен!— деп, екеуін қатарына шақырып алды — Тәкежан, Қаражан, сендер де тыңдандар!— деп, үйдің ішін тегіс елең еткізді де, жаңа өлеңін оқып кетті:

Қараша, желтоқсан мен сол бір-екі ай Қыстың басы бірі ерте, біреуі жай. «Ерте барсам жерімді жеп қоям» деп, Ықтырмамен күздеуде отырар бай!—

деп бір тоқтады. Айтып отырған аулы, қазір өздері отырған Төкежан аулы екені тыңдаушының барлығына тап еткендей таныла кетті. Ербол мен Дәрмен:

—Е..бәсе!..

— Бөрекелді, Абай аға! - десіп қалды.

— Айтпап па ем, бала! Тоқтай қал!— деп Ербол сыбыр етсі Содан әрі Тәкежан аулындағы мал баққан малшының, отыны жоқ көрші үйлердің күйлері кетті.

От тауып жылына алмай боздағы шыққан балалар соры да үмытылған жоқ. Орта қап қара қи, кәрі қойдың етімен Ерболды жөнелтпек боп отырған сараң үйдің есебі де айтыла келді. Дәл осы үйдің балалар турасында танытқан ит мінезіне арналған қатты мысқыл сөздер еңді шығандап шықты. Бай үйіне батып кіре алмаған, жасқаншақ, жыртық балалар мен олардан тамағын ұрлап ішіп отырған Шепіш танылды. Кедей баласына жиреніш атып отырған, ысқырған Қаражан мінездері қаз-қалпында өлең қатарына түсті.

... Бай үйіне кіре алмас тұра ұмтылып, Бала шықса асынан үзіп-жұлып, Ық жағынан сол үйдің үзап кетпес, Үйген жүктің күн жағын орын қылып.

Әкесі мен шешесі баланы андыр, О да өзіндей ит болсын, азғыр-азғыр! Асын жөндеп іше алмай қысылады, Құрбысынан ұшып өншең жалбыр,..

деп, шүйілген жолдар иесін тауып жатыр. Әсіресе, «О да өзіңдей ит болсын, азғыр-азғыр!» деп әйгілеп айтқан ауыр соққы Қара-жанды қақ бастан қамшымен ұрғандай болды. Бай мен кедей арасындағы бітімсіз андысқандақ айтылды. Балаға шейін екіұдай хал бар екенін Абай айтып бергенде «бұлай емес» деп дау айтар, мойын бұрар шама Қаражаннан табылмастай. Бірақ Абай өлендн бітіргенде, Төкежан мен Қаражан дау айтқан жоқ, ашу айтты.

— Жамандауға келіп пе ең?— деп Тәкежан бастады.

— Құр жамандау емес, жаулап масқара еткелі келген ғой! Ағасы мен жеңгесін «ит» дегеннен артық қандай жаулық болухяы еді?~ деп, Қаражан тұлан тұтты.

Абай тек қана сылқ-сылқ күліп, өленді Дәрменге беріп жатыр. Дәрмен қағазды тез бүктеп қалтасына сала берді. Тәкежандәл осы кезде ес жия ақырып, Дәрменді боқтап жіберді,

— қайда апарасың? Қалтасына салғышын мұның!.. Үйіме кеп? «тамағын жеп, табағын теп!» деген кім екен бұларға!? Бері акпел, қазір жыртып отқа тастаймын!- деп зекіді.

Әмірлі бұйрықпен Дәрменге қолын да созды. Абай мен Ербол қатты қарқылдап күлісіп, араға түсті. Дәрменде бермек ой жоқ.

Тәкежаннан бойын қашандатып, өленді қалтасына тығып жатыр. Тәкежан еңді қатты сұрланып, ызалана түсіп, Абайға анық зекіп отыр:

— Жой мынау өленді! Жоясың ба, жоқ кетісесің бе!?— деп, қадалып тұрып алды. Абай әлі де күле түсіп: