Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Балаң қайда? Иса қайда? Әнеугүні пішен басында «бір азаматтық ісін көрдік» деп келіп еді Мағаш. «Баласын өжет, жақсы етіп өсірген екен Иіс» деп еді.

— Сол өжеттік басына жетпесе неғылсын! Қырына алып отыр ғой Әзімбай. Қойшы етіп, күнұзын лыпасыз күйде қой шетіне салып қойды ғой!— деді.

Кішкене бөбектерден әлі көзін ала алмаған Абай балалардың бастарынан сипап, аттарын сұрады. Үлкені — Асан, кішісі Үсен екен. Аттарын өздері ақырын ғана шала сыбырлап, тымауратқан үнмен айтып берді.

Абай Иіегің бірталай мұнын тыңдап еді, келіні болса ауру екен. Ыстық істеп ішерлік отын табар да жан жоқ. Иса болса, ымыртта бір-ақ келеді. Ауру келінді отынға жіберуге кемпір аяйды. Сонымен күнұзынн мынау кішкентай лыпасыз екі немересін осылайша бауырына басып отырады екен.

— Күнім осы, балапанын қанатының астына тыққан кәрі тауықтай отырғаным мынау!— деді.

Тәкежан үйінің жаныңда қалың киіз жапқан отау үй бар. Ол — Әзімбай отауы. Сол үйдің жанына түйе шөгерілді. Тендеп әкелген қара киы бар екен. Қаражан бұл кезде үйінен өзі шығып, қи әкелген бурыл сақал малшыға зекіп, өмір етіп тұр.

— Қиды берме, түгі көрінгенге. Үлкен үй мен отауға ғана бөліп қой! Отын көрінсе шетінен қылқиып, «бір жағым», «екі жағым» дептіленіп,телміріпкеледі детұрады. Тарт! Жоғал үйлеріңе! Неге келдің, сен қатын?— деп, жылқышының келіншегіне,— сен де аулақ бар — деп қойшыға және бірер жыртық киім, жүдеу жүз, боздағң шыққан бала мен қыздарға ақыра зекіп, айдап салды.

Тек жұрттың бәрінің соңынан ақырын басып, қорғанып келген отыншының кетік тіс, шұбар кемпіріне ғана орта қап қара қиды зорға өлшетіп берді. «Ал осыған ырза бол!» деп, Қаражан кейін қайта берді. Абай осы кезде Қаражанды тоқтатып, бір қап өзі бұйырып бөлектүсірпі де, отыншыға алғызып, Иіс кемпірдің үйіне жөнелтті.

Абай Қаражан қайта бұрылғанда күліп жіберді де, жеңгесін әжуалап қалжың айтты:

— Шіркін, Қаражан-ай! Сенен де мырза бай бар ма екен? Кедейін сендей жарылқаған бәйбіше көрсем кәзім шықсын! Қайтіп қана қара қндың орта қабын қиып бердің,— деді.

Қаражан өз ісінен қысылғандай болды. Бұл күнде әжім тартқан сұрғылт жүзін сәл жадыратып, Абайға көзін сығырай-тып, күліп қарады. Орамды тілін, айтқыштығын бұл жерде ірке алған жоқ.

—қасымнан бетер қайным-ау ? Бұл жерде де сыртымнан бағып, сынап тұр ма едің?— деп, Абайға есік ашып, үйіне кіргізді.

Қаражанмен әзілдесуі, Абайдың бағанадан бергі түйілген көңілін басқаша жадыратқандай. Ол қазір айналадағы бар көріксіз күйкі күйлерден өзінше бір өзгеше ұшқын, шабыт алғандай болды. Ызалы мысқыл аралас ашынған ой сергек оянғаңдай. Төрге қарай ширақ басып кеп, отыра сала Дәрменнен қағазбен қарындаш сұрады.

Дәл осы кезде тыста, үй сыртында, дабырлап жүрген ұсақ балалар сықылығы естіліп еді. Жыртық киім киген, үрпиіп тоңған жүздері бар үш-төрт кішкене бала есіктен бас бағып, оты маздап тұрған үлкен үйге сығалайды. Жылы жерге жақындауға батылы да жоқ. Қызыға, телміре қарасады. Қаражан ол балаларға көзі түскенде «тәйт арман, шық» деп, шошыта үркітіп жіберді.

Сол балалардың алдында үй ішіне батыл енген кішкене қара домалақ бала Шөпіш еді. Ол—Тәкежан, Қаражанның Әзімбайдан туған үлкен немересі. Ет пісер кезде үлкен үйге жолдастарын ертіп жүгіріп келген. Қазір қаражан қазаннан бір жілік түсіртіп, сырлы тостағанға салып, сол баласына ұстатты. Қолына кездік беріп, сыбырлай бұйырып, ақыл айтып жатыр.

— Үйде отырып же! Далаға шықсаң, ана кедейдің өңшең сүмелек баласы қолыңнан алып қояды, жалынып сұрап! Емініп артыңнан қалмайды, асынды ішкізбейді, зәр ішкірлер! Шықпа, қасымда отырып же!—деп қақылдап отыр.

Шөпіш бала кетейін десе, кете алмай, құрбыларынан ұялып, жалтақ-жалтақ етіп, асын да жей алмай аландап қояды. Бірақ

ызғарлы шешенің құрығынан құтылар да емес. Абай бұл күйді де мысқылды жүзбен түгел бағады. Ойлы көзі үй ішіне, Қаражан, Тәкежан жаққа жалт-жұлт қарай түседі. Шапшандаған шабытпен құрыш сөздер қатарларын құйып отырғандай.