Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

5. Әбіштің сүйегін Мағыш көрген сәтте оны Мәкен мен Дәрмен қолтықтап сүйеп, бауырға алу керек. 321-6.

IV тарауға

1. Абайдың соққы жегенінен кейінгі күндерде Мәкен мен Дәрмен уайымы, оңаша қасіреттері суреттелу керек. 423-6.

2. Мәкен, Мағыш Абай қайғысымен оңаша шер етіседі. Мәкен Мағыштан жасырғысы келсе де, ол Абай қасіретін естиді. Мағыштың соңғы үзілер шағында ең соңғы көз жасы сол жөнінен болады. 428-6.

V тарауға

1. Сейіттің Оразбаймен айтысуында бір жай Сейіт аузында қатты ашық аталу керек. Сейіт өзін жерге көмген Оразбайға лағынет айтады. "Жалғыз көзді жалмауызсың" – дейді. бол арқылы жалғыз көзді Құнанбайдың Қодарды өлтірген тажалдай қылығы мынау жалғыз көзді жалмауызға ендігі бір жаза шегуші, осы заман Қодарының аузымен айтылған үкімі тәрізді болу керек. 453-6.

2. Павлов пен Абайдың кездесуі қандай үйде, қандай көрініс шағында суреттелу керек. Ертістің жағасы, ымырт шағы, бейуақ кезінің қаладағы сипатымен қоса суреттеліп берілу керек (табиғат көрінісі, қала суреті). Абай психологиясымен қоса беріледі. 482-6.

3. Осы тарауда Әбенге дос орыс семьясы, әсіресе орыс әйелі Затон тіршілігіндегі бір оқиға, кездесу кештеріне араласу керек.

VI тарауға

1. Абайдың науқасы Әйгерім мен Мәкеннің оңаша сырласып шошуынан Дәрменге мәлім болады. Дәрмен мен Мәкен оңаша қайғыда, екеуі де енді Абай бауырынан ұзамасқа тырысады. 636-6.

2. Базаралы мен Ерболдың қазасын естігенде, Абай барайын деп, Дәрменді ертіп, атқа міне береді де, талып жығылып қалады. Абайдың ендігі қайғысы жай түскен бәйтеректің қасіретіндей боп, бұрынғы суреттелген қалыпта беріліп келеді де, кейін автордың ремаркасымен ілгері созылып, терең сыршылдық, философиялық толғауға ауысады. Бұнда жақсы жандар қазасы, елдің жұты, халық қазасы, сахара трагедиясы өзгеше бір терең, мұңды толғау боп таратылу керек.

Екінші кітапқа әлі қосылатын жайлар

1. Алғашқы тарауларда, әсіресе және жалпы бар кітап бойында әр тұста табиғат көркі, қалпы жақсы мол орын ала түсу керек. Өзгеше ескерілетін қала суреті, қаладағы жазғы, күзгі, қысқы, көктемгі пейзаж, көше, қала, Ертіс, аралдар бейнесі қажет.

2. Ерболдың өлімі, әсіресе Базаралының өлгені туралы хабармен аталу керек. Бұл өлімдерді енді сипаттау керек емес. Кітапта өлім көп.

3. Кісі аттары: екі Әбен түзелу керек (кейінгі тараудағы Әбен).

4. Біріншіде молда, халфелер "ифтарға" шақырылу керек.

5. Бесіншіде Абай Сақып адвокатты мазақтай әжуалау керек. "Сені "кәпір", мені "күпір" дер еді. Кәпір демей қайтсін, "Шайхұлісләмға" тілің келмейді. Атасының атын атай алмаған келіндей "аттеріс ислам" дейсің. Тасып әкетіп бара жатқан мұсылмандығыңды көріп отырмын" (күлкі, әжуа молайғанда Сақып "қых-қ, қых-к, қых-қ деп, тек тығылып қарқылдай береді).

6. Бесіншіде Абайды өлтірмек екен жау ниеті.

7. Қала байларының қыр жуандарымен құдаласулары, ескі надандық аяқ алып жүргізбейді.

8. Орыстың Макаров, Девяткин, Мешель тәрізді бірнеше үйі бар, жақсы жұмысшысы қазақ үйлеріне (ерлеріне) үлкен үлгі көрсетеді, қазір де тартысқа баулыды.

Алтыншы тарау

I

Абай Әйгеріммен Аралтөбені қыстайды. Оңаша. Кітап, өлең, еңбек соңында. Бала шәкірттер Абай өлеңдерін оқиды. Қаладан әуелі Әбіш келеді. Кейін Самарбай Ақшоқыға бара жатып, жолдан соғады. Үшінші Әлпейім келеді. Абайдың айтуымен медресені тастап, Тақырдың бойына барып егін егіп, еңбек сауатын кәсіпші болып алған.

Осы үш жолаушы бірден екі түрлі хабар айтып келеді. Біреуі: биыл жұт болады деп қауіп етуші көп. Тоғай бойында, Қарқаралы, Өскемен жағында, Көкпекті, Тарбағатайда жұт басталған. Жолдағы Көкеннің елі де бүрісіп отыр. Қалада және де ауыртпалық бар. Астық аз, азық қымбаттаған. Базарда қайыршы көп. Орыстың переселендерінен шыққан қайыршы көп. Қала жұмысшылары, кедейлері кәсіп таба алмай қысылып отыр. Базарға нан түсуі сиреген. Кей үй шай қойып беруге де шамасыз. Бұл – бір хабар.