Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

— Қанша самсаңызды жеді бала? — деді, әлгі кісі қалтасына қолын сұға беріп.

— Бітта! Біттасын жеді, — деді әйел қаймыжықтап.

— Мінеки, ақшаңыз! — деді кісі. — Және сегізін беріңіз!

Қолына ақша тиген самса сатушы әйел тұқшыңдап алдында тұрған өкімет адамының өтінішін орыңдауға кірісті.

Кісінің соңында екі қызыләскері бар екен. Олар да жақындады. Кісі сегіз самсаны кәзитке орап алды да, Дәу апаның құшағында өксігін баса алмай тұрған баланың қолына ұстатты. Жұрт аң-таң. Дәу апа да, Хансұлу да аң-таң.

— Бері жүріңіз, апа! — деді кісі, базардан шығатын есікке қарай жол бастай беріп. Әлгі екі қызыләскердің бірі —Дәу апаның, бірі — Хансұлудың жүгін қолынан алды.

— Апа, қай жақтансың? — деп, былғары плащты кісі сыр тартты Дәу ападан.

— Е, балам-ай, қай жақтан дерің бар ма бұл апаңның?! Кезінде кәлектиптен қаштық. Сөйтіп жүргенде баспашыға тоналдық. Ақырында жұтап, қаңғып жүрген бейбақтар боламыз! — деді Дәу апа.

— Бәсе... біз де солай шығар деп топшылап едік... —деді, былғары плащты, толықша, қой көзді сары кісі. —Былай, апа! Қазір, мына жігіттер сіздерді жағаға алып барады. Ас та, баспана да бәрі сонда бар. Қарсы емессіз ғой!

— Қалқам-ау, неге қарсы болайық! Ас берсеңдер, баспана берсендер неге қарсы болайық?!

Көшеде ат жеккен екі арба тұр екен. Соның біріне бұларды отырғызды. Делбеге қызыләскердің бірі отырды. Мұрты енді тебіндеп келе жатқан жап-жас жігіт екен. Дәу апа да, Хансұлу да арбаға мінгеннен кейін әлгі "өкімет адамы" берген самсаға қол ұрды. Қашан самса ораған кәзит босағанша бұларда үн болмады. Бір кезде бойға нәр тарап ес жиған Дәу апа делбеде отырған қызыләскер баладан там-тұмдатып сыр тартты.

— Балам, әлгі төреңіздің ныспы кім болды?

Қызыләскер мырс күлді.

— Шеше, ол "төреңіз" Абдолла Асылбеков деген Каз.ЦИК-тің секретары. Алматыдан келген, — деді.

Арба бұл кезде қаланың арқа тұсындағы сортаң жазыққа шыға беріп еді.

— Садағаң кетейін... кім болса о болсын, әйтеуір бір иман жүзді бала екен өзі, — деді Дәу апа.

Қызылөскер:

— Кешегі асыра сілтеудің кезінде, апа, өздерің сияқты жан-жаққа қашқандар көп болды қазак жерінен. Бүгінде де аштықтан шұбырып кетіп жатыр елден, жерден. Соларды жинап елге көшіруге келдік,— деді тағы да.

— Е, жөн екен, балам! — деді Дәу апа бас изеп, риза болып.

Жан-жаққа Күн сәулесі мол түсіп тұрған алаптарға, жыңғылды тоғайларға, тегістеп тастаған егінжайларға, тұт ағаштарының арасына жасырынған балшық үйлерге қазір Хансұлу өзгеше бір өміршең көзбен қарайды. Әлгінде базарда, бір түпсіз тұңғиыққа түскен екенбіз ғой, адам болудан қалған екенбіз ғой деп аспанын мәңгі түнек басқандай жүнжіп еді жаны. Бір күшті құдірет келіп сол құлдырап құрдымға кетіп бара жатқан жерлерінен суырып алғандай, тұңғиықтан жарық дүниеге алып шыққандай қазір.

Дәу апа қызыләскерден жағадағы елдің ішіңде "Пәленше деген бар ма, түгенше деген бар ма?" деп жөн сұрап еді, қызыләскер айтқан кісілерін танымайтын болып шықты.

Көкжиекпен астасып жатқан сұрғылт тегістік шалынды көзге.

— Қайсы, жарықтық Әмудариямыз сонда анау ма? — деп шұқшияды алға қарап Дәу апа. Дәу апаның да,

Хансұлудың да Әмударияны тұңғыш көруі еді бұл. Балалар:

— Ол не? — десіп, арбадан бастарын қылтитты. Хансұлу:

— Апа, бүл дария неге сұп-сұр? — деп таңырқады.

— Арнасына сыймай аққандықтан шығар лайытып жатқаны.

Алыс көкжиекпен түнере тұтасып жатқан орасан жойқын дария бұларды ә дегеннен сұсымен сескентті. Лайытып, көбіктеніп жал-жал толқындары аунап төңкеріліп, арнасына сыймай толықсыған дарияны жаны бар су екен дерсіз. Сол суға, құдіретті жойқын күш иесіне тіке қарауға дәтің шыдамайды. Бойына бір түрлі үрей шапқандай Хансұлудың.

— Апа, мана сіз саудагерлермен шайқасты бастаған кезіңізде мен біреуді көрдім топ ішінде... — деді Хансұлу. Дәу апа Хансұлуға қадады көзін.