Улпан / Ұлпан - Ғабит Мүсірепов / Габит Мусрепов

Есенейдің бұл ойларын генерал-губернатордың құлағына құя білетін адамы да бар. Ол Есенейдің қарын-бөлесі Тұрлыбек Көшен ұлы, алты дуан үстінен қарайтын үлкен төре .

Есеней сол Тұрлыбекті Стапқа шақыртып алды. Жарасы жазыла қоймай іріңдей беріп қатты күйзеліп жатқан кезі еді, Тұрлыбекпен қатал сөйлесті.

— Сен осы Омбыда не бітіріп отырсың? Төре тұқымдарын қашанғы төбемізге көтере береміз? Шыңғыс дегеннің кім екеніне әлі көздерің жетіп болған жоқ па? Ол Кенесарының бірінші қолдасы болып шықпады ма?

— Ондай көзқарас Омбыда да өршіп келеді, Есеке. Бірақ...

— Бірақ, бата алмай отырмыз дейсіз ғой! Онда өзіме ерік беріңдер. Бес күнде қол-аяғын кісендеп Омбыға айдап әкелейін!

Орысша семинария бітірген түгел қалаша киінген Тұрлыбек Есенейдей ұрт мінез, өр көкірек емес, заң шеңберінен шықпайтын, жегін аттай жортақы адам еді. Қарын бөлесіне қанша болысқысы келсе де, Шыңғыс қылығына қанша наразы болса да қол іске де, қолма-қолға да қарсы, заңдылықты аттап өтіп көрген емес.

Хандық жойылып аға сұлтан басқаратын дуан ашылғалы Сібір губернаторының мазасын алған Кенесары бұлталағының аяғы көтеріліске әкеліп соқты. Сол кезден бастап

Тұрлыбек Кенесары жайында әлде неше рет әділ ойларын білдіріп келді. Қазақтың қара бұқарасын тым жабайы, тым қараңғы, беделсіз де тұрақсыз көретін патша үкіметі хан тұқымдарын біржола піштіріп-ақтап тастауға бара алмай жүр.

Кенесары қазақ елінің патшаға наразылығын пайдаланып хан сайланбақшы, Есеней болса Шыңғыстың Кенесарыға қарсы аттанбағанын пайдаланып аға сұлтан сайланбақшы.

Есеней туралы Шыңғыстың ойын. да Тұрлыбек жақсы біледі. Алдағы сайлауда Шыңғыс Есенейді орнынан түсіріп басқа біреуді би қоюға әзірленіп жүр. Түп тілегі қарау болғанымен қазір Есенейдің дәлелдері ұтымды, амал не, губернатор алдында Шыңғыс ұтымды. Губернатор оны сыртынан балағаттап-балағаттап алады. Шекспирдің бір сөздерін еске түсіріп:

— «Барлық түні ойын-күлкі, мастықта, күндіз басы жастықта!» — дейтіні де бар. Шыңғыс өмірі ойын-күлкі, қыз-келіншек, ұйқымен өтіп жатыр дегенді аңғартады.

Шыңғыстың қасындағы майоры Бергсеннің де екі-үш шағым еткені бар. Ол да Кенесарының елшілері жиі-жиі келіп тұратының түнге қарай ауыл сыртында оңаша кеңесетіндерің екі арада сыйлықтар жүріп жататынын жазатын. Сонда да Шыңғысқа қарсылықтың тіреліп қалар бір бөгесіні бар. Тұрлыбекте оны бұза алар дәрмен жоқ. Аяқтап келгенде, әрине, Шыңғыс жеңеді, Есеней жеңіледі, билігінен айрылады.

Есеней тағы да көтеріле сөйледі. Арқасы таңулы, етпетінен жатыр, мойнын да бұра алмайды екен. Қара шұбар бет-аузы жаралы. Иегін орта денелі адамның қара санындай дерлік білектеріне сүйеп гүмпілдеп сөйледі:

— Мен сені неге оқыттым? Сенен басқа жетім қалған бала таба алмадым ба? Көрсет өнеріңді. Шыңғыстың құлар кезі осы. Әттең, жатып алғанымды көрмейсің бе? Әйтпегенде ең берісі Шыңғыстың шаңырағын ортасына түсіріп шауып алар едім!

Есеней мұны істеуден тайынбайтын адам. Стап қазақ-орыстары да ондайдан бас тартпайды. Олар үшін бәрі «орда», Кенесарысы не, Шыңғысы не? «Бари бир!» Кенесары қолымен Есенейдің соңғы айқасы аяқталып қалғанда кездесті де жауынгер қазақ-орыстардың қол қышуы қанған жоқ...

Осы жайларды еске алып Тұрлыбек енді Шыңғыс пен

Есенейдің арасын ушықтырмау жағын қарастырды. Бұл екеуінің арасына жанжал араласса ел ішіне бүліншілік кіретіні де даусыз ғой.

— Есеке, қазір Омбы сіздің еңбегіңізді аса жоғары бағалап отыр. Аманқарағай дуанын талан-тараждап аман алып қалған Шыңғыс емес, сіз деп біледі. Жүрер алдымда генерал-губернаторға кіріп лұқсат сұрап шықтым. Сізге көп-көп сәлем айтты. Ресей өкіметі сіздің қызметіңізді ұмытпайды, қазір Есеней биге қандай қошамет көрсету керек, соны ойластырып отырмын, деді.

Есеней азырақ жадырап, бәсең сөйлесе бастады: