Акбилек / Ақбілек - Жусупбек Аймаутов / Жүсіпбек Аймауытов

— Сартау жігіттері айтып жүр.

— Жоқ әлі.

— Ойбай! Ендеше сені болыс қоямыз деп, сұранып жатқан кісілер бар.

— Кім-кім?— дегенде, Жақып Мұқашты ертіп, ауруханадағы Жылтырға алып келді.

Жылтыр қашаннан күтіп отырған немеше асты-үстіне түсіп жылпылдап, бай біткенді оңдырмай, оның ішінде Матайдың Әбенін іске алғысыз қып, аяғында Мұқашты болыстыққа сұранып жатқандарын айтты.

— Болыстықтан басқа қызметке тұрма! Сені қайтсек те Сартауға болыс қоямыз. Бізге тек Әбеннің енесін ұрып берсең болғаны деп, Мұқашты әбден құтыртты.

Мұқаш не іс қылса, мұнан былай Жылтырға ақылдасып тұрмақшы болды. Жылтыр өзі «науқас себепті» ауруханадан шыға алмай жатқанын ескертіп, Жақыпқа: — Мұқашты апарып қонақ қыл, не керегін тауып бер,— деп тапсырды.

Жақып кешке таман қаланың шет жағындағы өзі сияқты жылмаңдаған бір қазақтың үйіне әкеліп, ет асқызып, самогон ішкізіп, қонақ қылды. Атын жемге көміп қойды. Қалтасына «жұмсақтан да» басты. Көңіл көтеретін бір әйел де табылды... Мұқаш мыршымға кірді. Мұқаш көкіді. «Болыс болмаймын»— деген ой жоқ.

Ертеңінде салып Ивановына барды.

Иванов кешегідей емес, «Мукашке» деп қолын созған жоқ. Салқын амандасып:

— Қандай қызмет қалайсың? — деді. Балташқа айтқан сөзін Мұқаш тағы айтты. Иванов басын шайқады.

— Агент боласың ба?— деп еді, Мұқаш болмайтынын білдірді: кешеден бері қарадай болыс боп қойған кісі емес пе? Агент болам деп бұрын былғанғаны тағы есінде. Иванов:

— Олай болса үйіңе қайт, керек қылсақ, алдырармыз, — деді.

Мұқаштың салы суға кетті, не айтарын білмеді.

Әңгіме былай: Доға, Төлеген, Тыпаңдар бас болып, Мұқашты Сартауға болыс қылмаудың әрекетіне кіріскен еді. Өйткені олар Әбеннің кісілері ғой. Олардан басқа да Әбеннің тілектестері әр мекемеде бар еді. Қалайда Мұқашты қаралау үшін «ЧК»-ның бір агентін соңына салып қойған еді. Мұқаштың қайда барып, қайда тұрғаны, кіммен сөйлескені, қонақта болғаны, самогон ішкені, әйелмен жақындық қылғаны... — бірі қалмай «ЧК»-ның «Лауқүл мақпүзына» тіркеліп еді. Кеше Балташтың сөзіне сенбей, Мұқашты жақтап отырған Иванов, бүгін сылқ ете түсуі сол «лауқыл мақпүздағы» жазуды көріп еді. Мәжілісте ол көргенін айтпағанмен, Балташтардың Мұқаш туралы материалды тексертейік деген жобасына «Қазақ жұмысына кіріспейтіндіктен» көнген еді.

Мұқаш Жылтырына барып көпті сөйледі. Ол таң қалды. «Иванов солай дедіні» естіген соң, о да кешегідей жалпылдамады:

— Мұнда бір машине бар екен. Сен енді өз шаруаңда жүре тұр. Біз мұның ізіне шөп салып көрейік,— деді.

Сонымен, Мұқаш әрі елге жексұрын боп, әрі өкіметтен жақсы ат ала алмай, пұшайман болып, қалада бір-екі күн сандалып жүріп, ауылына қайтты.

ҮШІНШІ БӨЛІМ

ҚАЙҒЫ

Мінекей, Ақбілек үйіне келгелі он бес шақты күн болды: Алғашқы кездегі Ақбілектің ісі: басына қара салыну, бата қыла келген қатындарға көрісу, жылау, үһілеу, күрсіну, алдына тосқан құманға қолын тосып, көз жасын шаю, дастарқандағы дәмді шымқып аузына салу, түзге барып келу, қайта келіп бір орнынан тапжылмай отыру болды. Бұрынғыдай емес:

«Жылқы ішінде шұбарым,

Жібектен таққан тұмарың.

Әлпештеген жан апам,

Тарқамай қалды-ау құмарым.

Есіктің алды қазған жар,

Жар жағалай қаз қонар.

Жан апамнан айрылып,

Ішімде қалың қайғым бар...» —