Акбилек / Ақбілек - Жусупбек Аймаутов / Жүсіпбек Аймауытов

деген тәрізді, жырынды жеңгелері үйреткен құрама-сұрама жоқтауын, кісі келсе, сұңқылдатып қоя беретін болды. Жеңгелері солай деп жоқта деген соң, Ақбілек солай болуға тиіс екен деп айта берді. Әйтпесе ішіндегі қалың қайғысын білдіруге «Жылқы ішіндегі шұбар», «Есік алдындағы қазған жар» сияқты сөздердің түк лайығы жоқ, мәнсіз, жат сөздер мен жүректегі қайғының арасына сөйлеген сайын, жылаған сайын бірте-бірте көпір салынып, жалғасқан, байланысқан тәрізденді.

Әуелгі кезде: «Япырау, осы байы өлген, баласы өлген қатындар, өлісімен, қалай сұңқылдатып жоқтай алады екен?! Не ғып жүрегі аузына тығылып қалмайды екен?!» деп, ішінен таңырқап жүрді. Өйткені, Ақбілек әнеугүні Әмір ағасын тосын көргенде, одан кейін әкесіне, қатындарға, ауылына көріскенде түк айта алмай, екі сөздің басын ұйқастырып қоса алмай, тығылып қалды ғой. Кейін жеңгелерінен жоқтау үйреніп алған соң сондағысы өзіне бір түрлі балалық, топастық, өнерсіздік, ұят сияқты көрінді. Бірақ: «Ол күндегі менің жай-күйімді жұрт ұғар: мен онда шұғылдан көрістім ғой, аузыма сөз түскендей болды ма? Бұрын мен дауыс қып көрдім бе?..» — деген ойлармен өзін-өзі жұбатушы еді.

Ауылына алғаш кеп түскенде, қатындар қолтықтап, сүйрелеп әкеліп, әкесіне көрістірді. Жабыла кергілесе, апасы тірілетіннен жаман ауылдың біткен еркек, әйелі көкпарға, тартқан серкедей созғылап, илеп, жұлқылап, керіп, әбден есеңгіретіп, әлсіретті. Бәрі де: «Қарағым-ай! Шырағым-ай!.. Көз жақсым-ай!.. Еркежан-ай!.. Шырайлым-ай!..» деп есіркеді, аяды, өзеуреді, беті-қолын жуғызып, алдына дәм қойып, «Іше ғой, жей ғой, қарағым!..»— деп, үстіне түсіп, өліп-өшіп күтті, сыйлады. Ақбілек бәріне де нанды, бәрі де бауырым екен, мені аяйды екен, әлі де мені жақсы көреді екен деп ойлады. Ауыл күткен сайын, «Қарағым, шырағым!» деген сайын әнеугі ауылына таянып келе жатқандағы, өзінен-өзі именген, өзін ит тиген астай көріп жиренген, дүниенің қайғысын бір өзінің басына орнатқан, өмірге қол серметкен қалың ой, ауыр сезімдер бірте-бірте алыстап, үстін тот басып, ұмытылып бара жатқандай болды. «Басыма қара тұманды бекер орнатқан екем: жұрт маған онша өзгерген, тосырқаған, менен үріккен, жиренген көрінбейді ғой. Мен әлі де осы ауылдың, осы үйдің ардақты бір баласы екем ғой...» деп өз үйіне өзі үйренгендей, бауыр басқандай болды.

Күндерден күн өтті. Үнемі кірген-шыққан танымал кісі, күңгірлеген біркелкі «Қүлхуалла», «Қүледхүлла», «Олла һүйад-хүу..» жаттап алған «шұбар», «тұмар», есіктің алды...» дауыс қылған сайын Ұмсынайдың қашанғы өлген Әбілдасын жоқтауы, өзі кім болса, соған көріскені, қатындардың айырғаны, — бәрі де жапырақтың сыбдыры, судың ағыны, түйенің боздағаны тәрізді, Ақбілекті тербетіп, әлдилей, қалғытып, перде үстіне перде жапқандай, қайғысын бүркей береді. Бірақ қайғы ұмытылған жоқ, оның үстіне жаңа қайғылар жамалды.

Алғашқыдай емес, бата қылушылар сиреді. Ет пен шәй кеміді. Онымен бірге ауылдың қатындары да қатынауын сиретуге айналды. Жалғыз-ақ жақсы көретін Ұрқия жеңгесі жанынан кетпейді. Бәйбіше өлгеннен кейін осы үйдің шаруасына араласқан сол екен. Әлі де болса бас-көз болып жүр. Балалардың үсті-басын да сол қарастырып жүр.

«Балалар» дедік пе? Оларды айтпаппыз-ау. Ақбілектің он екі жасар Қажікен деген бауыры, жеті жасар Сара деген сіңілісі барды. Ақбілек өзінен бетер сол екеуінің жетімдігіне қабырғасы қайысатын. Қажікен ойын баласы ғой, көбінесе балалармен ойнап далада жүреді. Монтиған Саражан Ақбілектің жанынан екі елі айырылмайды; шашы жалбырап жабысып отырғаны. Сара байғұс-ай! Әйелдер дауыс қып жатқанда, Қажікен үйге келмейді. Сара Ақбілектің дауысы шықса, көзінің жасын көреді де, бірге жылайды. Қажікен апасының жоқтығын артық елемепті. Сара жүдеп кетіпті. Ақбілек біраз есін жиған соң, Сараның кірін жуғызып, жыртылған көйлегін тепшіп, үзілген түймелерін қадап берді; білтеленіп биттеп кеткен басын жуып, тарап, оңашада тізесіне жатқызып, битін қарап отыратын болды.