Кровь и пот. Книга I. Сумерки / Қан мен тер. I кітап. Ымырт - Абдижамил Нурпеисов / Әбдіжәміл Нұрпейісов

− Тәңірберген қайда?

− Үйінде.

− Үйі қайсы?

− Сайдың арғы бетінде.

− Қаратаз ше?

− О да сонда...

Кәлен софыны бір түйіп, жалп еткізді де, сыртқа атып шықты. Тықыршып тұрған торы атқа бір- ақ ырғыды. Бұл кезде солдаттар да ес жиған - ды. Үлкен ауылдың әр тұсынан орысша сөздер естіліп, мылтық тарс - тарс, оқтар зу-зу аға бастады. Ауыл үстіндегі айқай-сүрең арасынан Кәлен бір топ аттылының осылай қарай тасырлатып шауып келе жатқанын байқады да, «Қайт! Қайт!» - деп айқай салды. Қараңғыда бір- бірінен көз жазып қалған жігіттер Кәленнің өмірін әр тұстан қайталап «Қайт, қайт!» - деп, ат басын қырға қарай асығыс бұрып жатты. Солдаттар оларды соңынан қуа түсті де, былай ұзап шыққасын аттарын тежеді. Кәлен жаудан оңай құтылғанға қуанса да, өздерінің бүгінгі әрекетіне ырза емес. Өздері күндіз дем алған жерге жеткесін осы араға аялдамақ боп аттан түсті. Көп ұзамай жаз айының қысқа таңы қылаң берді. Жігіттер жау қотанына құйындай тиген бағанағы ерліктеріне есіріп алған. Бірінің сөзін бірі бөліп, абыр - дабырлап даурығып жатыр.

Кәлен көңілсіз. Еламанды құтқара алмады. Тыныш жатқан жаудың үстіне ат ойнатып, ашу-ызасын оятты. Бұның арты не болады?

Әрине, Кәленнің көрген жалғыз қоқайы бұл емес. Бірақ ол бұрын не көрсе де дәл бұншалық жаны тебіреніп, толғанып көрген емес-ті. Бұрын бұл, асылы, ойына не келсе соны істеп салатын да, «ендігі жерді көріп алармын» деп осынау алмағайып дүниені белінен басып жүре беретін. Өз басын қатал заманның қай соқпағына салса да, салт атпен сары жонда жалғыз жортып жүргенде бұл бейбақ, сірә, бір жаннан айылын жиятын ба еді?

Бәйгеге тіккен ғазиз бас зауал жеткенде, тәйірі, қай жерде, қай шұқырда қалса да, бұған бәрібір еді. Егер де жазатайым көкпардың лағындай өзінен күші асқан құдіретті біреудің қанжығасында кетсе кетсін, тек әйтеуір, екіталай тайталаста намысты қолдан бермей, өлсе де жағаласып өлсін. Итшілеген өмірде маңдайына жазған азғантай тірлікте, бұл, асылы, ұрлық істесе де, балық ауласа да, төбелессе де, татуласса да, алды-артын ойлап, басын қатырып жатпастан ілгергі бір күнде өзін тосқан әлде қуаныш, әлде ренішке Құдай өзі берген жанын өзі алады дейтін де, ылғи да көзді тарс жұмып, тура тартып кете беретін. Енді соңына ерген осынша халық мынау. Өздері көзінен тізілген өндірдей қыршын жас. Бұлардың әрқайсысы болашақта бір- бір үйдің боздағы...

− Шаң шықты.

− Қуғыншы... қуғыншы...

− Атқа қоныңдар! - деді Кәлен.

* * *

Ізіне қуғыншы салып алған Кәлен бес жүзден астам жігітпен осынша кең даладан бас сауғалайтын пана таба алмай, елсіз, сусыз сары жонда жосып жүр. Талай күннен бері елі бір түн бел шешіп, ат арқасынан ер алған жоқ. Қуғыншылардан қара үзіп кеткісі кеп, шілде айының не бір қайнаған ыстығына қарамастан күндіз демей, түн демей, аттарын қан сорпа ғып сыдыртып тартады да отырады. Бірақ соңына сұғын қадап түскен қуғыншы бәрібір құтқармады.

Кәлен баяғы ұрлық қып жүрген не бір жырындықор қуғыншылардың талайын ізінен оп-оңай адастырып кете беретін-ді. Енді не болғанын қайдам, осы жолда бұл басына тықыр таянғанда қолданатын ежелгі машықпен үйреншікті тәсілге басып, бір кез із түспейтін тақырға салды. Онан тағалы ат болмаса, қалған жылқының тұяғын қағатын қатқыл, тастақ төбелерді тасырлатып түн - түн, күн - күн жортты. Бірақ онан да ештеңе шықпағасын жаны қысылған Кәлен енді жықпылы, жыра - сайы мол ұры шыңына тығылып еді, бұл өңірдің ұңғыл-шұңғылын жетік білетін кәнігі біреуді жолбасы ғып алған, аттары сайлы солдаттар бұларды бәрібір құтқармады. Жолында кездескен ауылдардан қайта - қайта ат ауыстырып мініп, ағарған сусынға қанып әл жиып алады да, қайта қуады.