Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Содан кейiн, Құнанбай Ұлжан бастап барлық жұртпен құшақтасып амандасып шықты.

Абай мен Құнанбай ең соңғы сәтте үнсiз қоштасты.

Азғантай жiпсiгенi болмаса, әлi тер шықпаған, сұлымен жараған үш жирен ат, үндi қоңырауды шылдырата түсiп, тартып кеттi. Қатты кеткен күйменiң шұбыра бұралған шаңы iшiнен шылдыраған қоңырау көпке шейiн ойнай, сөйлей бара жатыр. Бiрақ, барған сайын тұншыға бердi. Үнсiз қатып, қадалып тұрып қалған бар жиынға ең соңғы рет, бiрақ баяу шыңғыр еттi де, қоңырау өшiп кеттi.

Күйме алыстап барып, сар көделi белден аса бердi. Ендi бiр сәтте ұзақ сапар жолаушылары ұзатушы көздерден таса болды.

Әлi де үнсiз тұрған жұрт, ендi ғана қайтуды ойға алды.

Ұлжанды Абай мен Мәкiш сүйеп кеп, өз күймелерiне мiнгiздi. Ол мiнген соң, күймеде орын тар едi. Абай арбаға мiнбей, шешесiн iлгерi жөнелтiп, өзi салт атқа мiндi. Қасына Ерболды ғана алып, топтан оқшау қалып, асықпай, аяңмен ғана қайтты.

2

Тiнiбек үйiн көптен басқан қалың қонақ Құнанбай жүргеннен кейiн тез тарады. Бiрақ Ұлжан, күйеуiн ұзатқан соң да, елге тез қайтқан жоқ. Қалаға көптен берi келгенi осы едi. Және елiн, аулын үнемi сағынумен жүретiн Мәкiш те шешесiн жiбермейдi. Тiнiбек құдасы да Ұлжанға "қайтпаңыз, асықпаңыз, мына Мәкiш балам жүдеп кететiн сыңайы бар. Күйеуi болса саудамен алыс сапарда жүр. Осының өксiгi басылған соң қайтарсыз деп тiлек еткен.

Тiнiбек үйiнiң ендiгi аз қонағы, бiрақ аса сыйлап, баппен күткен қонағы Ұлжан мен Абай, Тәкежан және солар қасында қалған үш-төрт қана жiгiттер. Бұл уақытта Тiнiбектiң асты-үстiлi үлкен ағаш үйiнiң бар бөлмесi қайтадан көп жасаумен құлпырғандай. Кiлем, алаша, оюлы сырмақ, тұс киiздер тегiс қайта тазартылып, қайта жайылған.

Ел бiразда жайлауға шығады. Қаладан ұзап кетедi. Бала-шағаның, келiн-кепшiктiң жаз киетiн киiмi бар, ауылға керек, қонақ-қопсыға керек қант, шай сияқты алатын зат мол. Көп үйлi, көп ауыл-аймақтың анасы есептi болған Ұлжаннан базарлық дәмететiн жандар да аз емес. Қалада ендiгi жатқан күндерiнде Ұлжан Абай мен Тәкежанға, Ғабитхан, Ерболға күн сайын есiне түскен нәрселерiн тапсырып, базардан алғызып отырады.

Абай шешесi қайтар шақ таянған сайын әр күн кешке өзге заттармен қабат топ-топ кiтаптар да әкелiп қосады. Осы өткен қыста, алты ай бойында, әкесiн жөнелту қамымен қаладан қайтпай жатып, Абай орысша тiлге тағы да көп зер салды. Бiрнеше жылдан берi тұтас берiлiп, ұзақ отырмаса да, тiлдi бiлу жөнiнде, сол тiлдегi өнер-бiлiм бұлағынан нәр алу жөнiнде талпыну, тырбануын үзбеген. Бiрақ жете бiлуге қиын тiл екенiн Абай басқан сайын байқай түсiп, үнемi ойлайды. "Әттең, бала шағымда уысымнан шығарып алыппын. Сонда қуатын жоғым едiң!" деп талай айтып едi.

Қалада осы күндерде, әсiресе осы соңғы қыстың ұзақ түндерiндегi оңаша тiмтiнудiң соңында Абай орысша жазылған, жеңiл тiлдi кiтап, әңгiменiң көп жерлерiн өздiгiмен ұғатын боп алған.

Әзiрше ауыр ұғатыны – орыстың ақындары.

Бiрақ ендi не де болса., орыс кiтабы досы болды. Осы күндерде шешесiмен бiрге елге жiбермек боп жинап жүргенi де сондықтан. Ендi бұрынғыдай емес, елдегi уақытын да кiтапқа бермек.

Ұлжан асықпай жатса да, ақыры елге қайтатын мезгiл жеттi. Қасына Тәкежан, Ғабитхан, Дарқан, Жұмағұл ердi. Күймеге мiнетiн Ұлжан мен Қалиқа ғана. Көшiр – жас жiгiт, асау үйреткiш Масақбай.

Абайға шешесi бiрге қайтайық деп едi. Бiрақ баласының әлi бiтпейтiн, бөгейтiн шаруалары бар екен. Құнанбай тапсырып кеткен алыс-берiс сияқты iстер. Елдi жайлауға шыға берер кезде қуып жетпек боп, Ербол екеуi қалып қоятын болды.

Күйменiң артына ұзынша бiр сандықты лық толтырған кiтаптарын тиеп берiп, Абай шешесiн өз қолымен қолтықтап арбаға мiнгiзген жерде, Ұлжан баласының қолын ұстап отырып, соңғы бiр ақылын айтты: