Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бiр жұма қатты аурудың соңынан Абай салдырап, аса жүдеп, өте әлсiз күйде ес жия бастады. Аз-аздап ұйқы тыныштанып, асқа қарап келедi. Осы кезде Абайдың жолдастарымен бiржолата үн қатпай, салқын сызданып алған Аққозының ажары Ербол мен Абылғазыға жақпады. Абай басын көтере салысымен кемпiр де Баймағамбетке, Шәкеге:

– Абай тәуiр болды. Ендi бұнда көп сарылып жатпассыңдар, шырақтарым. Аулың да, елiң де алыс емес. Туыс пен жақынды жағалап, қонақтап жүрiп кетсеңдер, елiңе барып қаласың ғой. Абайды ендi шешесiнiң қолына апарып, бақтырсаңдар да болады ғой! – дедi. Қонақты аттандырғысы келгендей сыр бiлдiрген. Осымен тағы да бiр үш күн өткен соң, Абай аттанатын болды. Бұлар жүрерден бiр күн бұрын, қалың түн ортасында, Абайдың қасына Тоғжан өзi келiп, оятып алып, түрегеп отырып шолақ қана қоштасу айтты.

Оянып ұмтыла тұрған Абай Тоғжанды құшақтап алғанда, ол бойын iркiп, Абайдың құшағынан сусып шықты да:

– Абай! Мен аз ғана тiл қатып, сенiмен арыздасып кеткелi келдiм! – дедi.

Абай бұл сөзге өздерiн қия алмай, Тоғжанға шұғыл иiлiп:

– Сәулешiм! Не дейсiң? Сен не айтқалы кеп тұрсың? – деп едi.

Тоғжан Абайдың қолын iркiп тоқтатты.

- Тағдыр бiздi қоспады. Тым құрса осы жолы сау келсең, уаз кешкен.болар ем. Өмiрiмiздегi бар ұзақ арман, ауыр зар бұл жолы да сенi маған ауыртып әкеп, тоқтамын салды. Ендi сүйген көңiл қайтары жоқ. Бiрақ серiгiм сабыр болсын дедiм. Осы күйде, өзiмiзге тыйым салған күйде өмiр бойы жеткiзбеген арман ерiп кетсiн. Көрге бiрге, имандай таза арманым боп кетсiн. Асығыңмын, сол асық күйде көзiмнiң жасын жұтам да кетемiн, жаным! – дедi.

Абай бар ынталы жүрегiмен түйсiнгендей болды.

– Барды айттың. Өзiңнiң де, менiң де барымды айттың. Бүйтпесең сен Тоғжан болармең. Бұдан ары қажасам, азғандығым болар едi. Айналдым арызыңнан. Ғашық жанмен айтылған арызыңнан! – дедi де, Тоғжанның маңдайынан сүйдi. Үнсiз ғана бетiн басып, екi қолына маңдайын таяп, сүйенiп, отырып қалды. Тоғжан ақырын ғана жылжып, жүрiп кеттi. Артында үнсiз, тықырсыз тыныш қана жабылған есiк қозғалысы бiлiндi. Абай осы отырғаннан таң атқанша тапжылған жоқ. Көзiнен оқта-текте үнсiз ыстық жастар шығып, сорағытып жылып ағады. Кейде өксiп, дем тартқанда екi иiнi, кең кеудесi, толқын ұрған талдай дiр-дiр етедi. Шарасыз дерттiң зiлдей ауыр мол толқыны, шер толқыны.

...Қыстың қалың ортасы болған шақта, Абай Ақшоқыдағы жаңа қыстауында, үнемi кiтап соңында болатын. Аңнан Абай қайтып келгеннен берi Баймағамбет қалаға үш рет барып қоржын толтыра кiтап апарып, толтыра ала қайтып, Абайдың ендiгi ой азығын жиi-жиi ауыстырумен жүр. Абай Әйгерiм үйiнде отырып, оңашарақ орында кiтапқа алаңсыз үңiледi.

Бүгiнгi күндерде бұрынғы бiр кездей Әйгерiм де Абайды алаң етпейдi. Аңнан Абайлар қайтқан орайда күйеуiнiң Тоғжан қолында он күн жатқанын естiгелi, Әйгерiм Абайға ол жайдан түк сөз қатқан жоқ. Бiрақ бiлмеген кiсi сияқты боп, ендiгi барлық қызғанышы мен өкпесiн мықтап тұрып iшiне жиып алған. Жiбiместей ауыр өкпе бунаған Әйгерiм, Абайдан қазiр қатты салқындап, жырақтап алған сияқты. Салтанат дертiнiң үстiне жамалған Тоғжан жайы бұның өз көңiлiнде, Абайды ендi бұған анық жат еттi. Сырласып iштi ашпаса да, Абай Әйгерiмнiң қандай оймен қатуланғанын ұққан едi. Бiрақ оның тымырсық, тұйықтығын бұ да кешiре алмай, кiнә ғып ұстады. Тоғжан жайын Әйгерiммен сырласып, жүрек жарасын ортаға салып, мұңдасқысы келмедi.

Бұл қыста Абай сыры үздiксiз қатты тыйымға, тұйықтыққа кеттi. Ендiгi сырласы, досы, шын ұзақ айнымас серiгi – тағы да кiтап, кiтап қана.

АСУДА

1