Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Жер емшегiн ем. Екi үйiң, үш үйiң бiрiксең де, бiр жер, екi жер салсаң да, жер тырналап, күш қауқарыңды соған сал. Ен тұрған қалың күзектер, бұлақ, бастау, қоныстар осы бауырда көп қой. Жаздай, жалғыз орақпен болса да, пiшен шабыңдар. Шыңғыстан кетiп, Семейге жақындап кеп отырғаныңның өзi үлкен ақыл. Базарың жақын, артық ауысыңды, пiшен-саламыңды сол базарға тасып, шай-пүйiңдi алып отырасың.

"Ел iшi алтын бесiк, алтын бесiк" деп, дәмелене-дәмелене, дәрменiңдi тауысып болмадың ба? Ол барға бесiк. Жуан мен зорға бесiк. Бос үмiтпен бой алдырғаның аз ба?

"Бәлен жерде алтын бар, барсаң бақыр да жоқ" дей-дей болмадың ба? Ендi бiрiңе-бiрiң сүйенiс те, осы арада өлмес күнiңдi көр, түге! Осы отырған бiр-бiрiңнен өздерiңе жақын ешкiм жоқ. Күйi бiрдiң күнi бiр, дiнi бiр болсын, берекеңнен айрылма! – деп өсиет айтыпты Базаралы.

Бұл сөздер көңiлiне сонша жаққандықтан Дәркембай Абайға бұлжытпай баян еттi. Ербол мен Абай да осыншалық үлкен сыншылықпен және ащылықпен айтылған шындыққа барынша ден қойып отыр.

Абай iщiнен: "Шiркiн, Базаралы оқыған болса, бiр Тобықты емес, бар қазақтың осындай мұң-мұқтажына алтын бергек, асыл дiңгек болар едi-ау!" деп ойлады.

Бұл айтылған жайлар Дәркембай әңгiмесiнiң басы екен. Осыны баяндап кеп, Дәркембай ендi жаңағы көп жатақтың "шабарман – сабарман" деген сөзiне келдi.

Базаралы үш күн қонып аттанғалы отырғанда жатақтар үстiне шапқылап, шабармандар кептi. Жан-жақтан салқар-салқар көш қылып, ақ үйлер артып келген екен. Сойыс малын да қуып келiптi. "Ояз шығады, үй тiгедi, қырғын болады" деп, Тәкежан мен Майбасар жiберiптi.

Таңертең шай үстiнде Базаралы Абылғазы үшеуi отырса, шабармандардың бiр үшеуi келiп, осы жатаққа жаудай тиiптi. Ауыл шетiнде шу шығып жатқанын Дәркембай естiсе де, Базаралыға айтпай отыр екен. Сүйтсе Базаралы да iштей, болыс әлегi келiп жатқанын бiлiп отырыпты.

– Ақсақал, осы аулыңа бөрi шапты ма деп отырмын. Немене, ана жағың азан-қазан боп кеттi? Тағы ұлық пен болыс. Әлегi ме, – деп сұрапты.

Дәл сол кезде, Дәркембай танымайтын үш жас атшабар тасырлатып үй сыртына шауып келiп, "Дәркембай, қайдасың, шық?" – деп айғайлапты. Дәркембай шықпай бөгелген екен, екi иiнiнен дем алып, алқынған жынды жiгiттер: "шық ойбай, құдайсымай! Болыс пен стражник қысып жатса, сен қу кедей де салмақтанамысың?"– деп боқтап, ақыра бастады.

Базаралы томсарып ап, Абылғазыға иек қағып қойып, Дәркембайға: «Шықпай, жауап та бермешi, қайтер екен» деп өзi ана жiгiттерге дауыстапты.– "Уә, жiгiттер! Кiмсiңдер тегi? Мұнда түсiп- ақ сөйлессеңдершi!" деп, сыпайы сөз қатқан екен. Атшабарлар асау аттарының омырауымен Дәркембайдың кiшкене үйiн соғып, құлатарман боп: – "Шық та шық!" деп, боқтаудың астына алады. Соның үстiне, дырау қамшыларымен үйдi сабап, шықырлатып уығын сындыра жаздайды.

Соған жеткен соң Дәркембай шыдай алмай, үйден атқып шыға берсе, әкесiндей кiсiнi, құтырған атшабардың екеуi екi жақтан қамшымен тартып-тартып жiбередi. Осы шақта ашуы әбден қайнап жеткен Базаралы мен Абылғазы, жымнан ытқыған жолбарыстай боп тысқа атқып, ақыра қоя берген. Екi атшабарды Базаралы бiр өзi жағаларынан алып, екi қолымен жалғыз-ақ жұлғанда, табанының астына бiр-ақ салыпты. Тағы бiр атшабарды Абылғазы да бүктеп қалған екен.

Екеуi үш атшабардың басына мiнiп отырып, құйрықтарын түрiп қойып, "ал саба!"– деп Дәркембай көзiн сығырайта күледi. Талайдан бiр айызы қанғандай, құшырлана түсiп әңгiмесiн айтады.

– Несiн айтасың! Баласы мен қыз-қырқынын шулатқан жатақ атаулы жиылып кеп, иiн тiресiп қарап, сондай бiр мәз болмасын ба? Бiрде-бiр жан үшеуiне болысып, жалғыз ауыз үн қатып, арашашы болған жоқ. Тобылғы сапты қамшы сынғанша сабады, Базаралы бағланым! Әй, жiгiттiң ардагерiсiң-ау! Ерiм! – деп, Дәркембай сөзiн бiтiрдi.

Сонымен бiраз үндемей отырып қап едi.