Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Оралбай былтыр Керiмбала дертiнен соң елге қайтпай жоғалып кеткен едi. Iшiнде ыза кеткен жас жiгiт қасына қол жиып ап, мылтық-құрал ұстап, сол бiр жылдан берi, Тобықтыдан, Керей, Сыбаннан және сол өр Найманнан да талайды алыпты. Жуан мықты ауылдарды iрiктеп жүрiп, мал айдатып алып, теңiз жақ шеттегi Керейдiң бiр аш-арық, қалың ауылдарына орнаған екен. Құдайсүгiрдiң арызы Оралбайды:" ұлыққа қарсы, елдiң жуан, жақсыларына қарсы бүлiк басы адам " етiп көрсетiптi. Сол арыз к өршiлес Жетiсу мен Семейдiң екi жандаралының да кеңсесiн көп аралаған екен. Екi болыстың жапсарында мойны қашықта әрекет етiп жүрген өжет, кекшiл, өр жiгiт патшаның әскерiнен де қаймықпапты. Осы қыс пен көктемде Аягөз бен Семейден қуа шыққан бiр отрядты мазақ еткен. Ұзатып әкетiп, ен далада ас iшуге отырған бiр кездерiн бағып келiп, барлық аттарын тиiп әкетiптi. Талай күндер жиырма-отыз кiсiнi жаяу қаңғыртып, аштық пен шөлден иттей қатырыпты.

Екiншi бiр жаманат хабары тағы бар. Оны Оразбай, Жиренше күлiп айтса да, Асылбек сотқарлықты сүймейтiн мiнезiмен сескенiп айтқан.

Ол iс Аягөз бен Шұбарағаш арасында, бекет жолында болған. Семейден Қапалға кетiп бара жатқан қасында екi стражнигi бар крестьян начальнигiн бiреу жолбасарлық қып, шабуыл жасап, тонап жiберiптi дейдi. Осындай үлкен пәлеге де Оралбай жазалы деп, Найман көрсетiптi. Сүйтiп, бар жаманатты сол жiгiт басына үйiп-төккен Ояз тергеуге кеп отыр. Найман өзiнiң малын бiр қуса, крестьян начальнигiнiң кегiн және қуыпты. Әрi куә, әрi пәле басы боп келiп отыр. Олар бес кiсi, Ояздың қасынан шықпайды. Өздерiмен тiлдесiп, қазақ жолымен келiсуге ыңғай көрсетпей отыр. Ұлық болса, "елiңнен сол Оралбайдай сотқар шықты. Ол патша өкiметiне қарсы, сен, соны көрсетпедiң", – дейдi. "Болыс, би, старшын бәрiң де бастарың сотқа кетедi, қылмыстысың", – дейдi. Арызының iшiнде Базаралының аты бiрге жүрген қағаздар да болса керек. Кеше Тентек-ояз келiсiмен Тәкежанмен бiрге, осы отырған үшеуiмiздi шақырып алып: "Оралбайды тап, Базаралыны алдыма келтiр!" деп, қатты ығырып, қатал әмiр еттi. Бұларды солайша қыспаққа ал деп көрсеткен Тәкежан көрiнедi. Оралбай қолда жоқ. Ал, Базаралының iшiне тығып шүпiрекке түйгендей бiзден жасырғаны болса, өзi бiледi. Тек атасы бiр дегенi болмаса, анау Балағаздың iсiндей, бұл жолы да, Оралбайдың көп пәлесiнен оқшау, аман едi! – дейдi.

Жиренше бұдан былайғы жайды әлденеден күрмелiп, бөгеле берiп, тұспалдай сөйледi.

– Тәкежан болыстың ойы елден бөлек. Бiздiң жауабымыз – Оралбайды бiлмеймiз. Ол бұл елден шығып кеткен бiр шығай. Елдiң де, Базаралының да оған құрығы жетпей қалған. Не iстеп, не қойып жүргенiнде бiздiң ортағымыз жоқ. Өзiң ұстап ал да, бiлгенiңдi қыла бер. Алғашқы сөзiмiз, Тәкежанмен, Майбасармен қосыла ақылдасқанда, соған сарқып едi. Бiрақ кеше кешке Оспаннан Тәкежанға хат алып Дарқан келген екен. Базаралы мен ағайын iшi бас араздық боп қалған ба? Не қылсаң өз басыңды ақта, Базаралы қолымда отыр, осыны жау деп ұстап бер! – деп, хабар етiптi. Содан берi Тәкежан өз аулына Жұмағұл шабарманды бастатып, төрт стражниктi жiбертiп, Базаралыны алғызып кеп, жаңа сәскеде ұлық қолына табыс еттi. Ал, Тәкежан Базаралыны айдатқалы жамандап жатыр ма, не десiп жатқанын бiлмей, сенi шақыртып отырмыз. Осыған ақылыңды айт!

Абай бұл арада үлкен түйiн түйiлгенiн сездi. Оспан жағынан жүрген астыртын сырдан, мынау сыртқы пәленiң екеуi де зор. Өте өрескел жұмыстар түйiсiп тұрғанын, Абай Асылбектерден көрi толығырақ аңғарды да, қабағын шытып, қинала күрсiндi. Сайлауға арналған үйлердiң орта тұсында өңшең алты қанат үш үй бiрiне-бiрi тiркестiрiлiп, қосыла тiгiлген екен. Сол үй жаққа көз тастап, зәрлi жасауылдар мен лыпыл қаққан жылпос атшабарларды көрдi. Аяқ ұшымен басып, жүгiре түсiп, қатты қимыл етiп жүрген ынталары байқалады. Арғы үйлерде отырған қатал ұлықтың ызғарын сездiрiседi. Әлi жауап қатпаған Абайды Асылбектiң сөйлеткiсi келдi.