Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Орталық үй мен ауыз үйдiң арасы есiк емес, бiр қанат керегенiң орны жоқ, кең өткел-дi. Төргi екi үйде үрпиiсiп қалған ұлықтар, ел ашуынан қорқып тығылғандай. Бiрiне-бiрi сығылысып тұр екен. Абай Оязға, нұсқап тұрып:

– Өзiң кiнәлысың. Сен елдi түзетушi емес, бұзушысың! – деп ақырды да, адымдап барып Базаралыны қолынан жұлқа тартып: "шық былай!" дедi. Базаралы Абайдың сыртына ытқып шықты.

Осындай шақты пайдаланып Асылбек, Оразбай, Жиренше де шапшаң ытқып, Абайдың сыртына қарай, ел iшiне араласып кеттi. Бұл уақытта Дәркембай, Абылғазы, Ерболдар және осыларға ұқсаған толып жатқан көпшiлiк үлкен ызада. Олар – би-старшын емес, бай-бағлан емес, бiрақ сын кезеңдерде ел салмағын тәуекелшiл сом иықпен берiк көтеретiн өжет жандар. Қазiр солар Оязға, Тәкежанға ақыра үн қатып, жан-жақтан қамшы жаудырғандай бұйрықтар сiлтеп тұр. Абай ендiгi сөзде, сол жұртқа кезек бердi. Ербол, Абылғазылардың Ояз бен Тәкежанға анық жеткiзiп айтқан талабы:

– Сайлау бермеймiз! Сен сайлаушы емес, елдi ойрандаушы. Жөнiңе кет, қайт шапшаң! Ендi сенiң бұйрығыңа көнетiн ел жоқ! – деп ұлықтарға бiр айғай салды. Сонымен қатар қалың елге:

– Таратып апкетiңдер анау үйлерiңдi!

– Тарасын ел бұл арадан! Қу томардай сорайып, жалғыз ұлықтың өзi қалсын!

– Немесе, соның бауырына тығылған азғын, сұмдар қалсын!

– Үйлерiңдi ал, жатақтар! Көнбе зорлыққа. Алып кете бер тегiс үйiңдi!

– Тараңдар! Тастаңдар жалғыз ұлықты!

– Қалсын адыра! – десiп, бiрi артынан бiрi айғайлады.

Осы әмiрдi көпке жеткiзiстi де, Дәркембай, Абылғазы, Ерболдар жұртты басып, серпiле жөнелдi. Тарағанда құр бақыра, шақыра тараған жоқ. Кiмнiң ақылы басқарғаны белгiсiз, әйтеуiр ең алдымен ұлықтар маңындағы барлық атты қуып кеттi. Содан кейiн ел ұлықтарды қадiрлеп тiккен үйдiң барлығын лезде жықты. Үйлердi ең алдымен жыққан жатақтар. Олар үйлерiн шапшаң әкеттi. Аз уақыттың iшiнде бiрiне-бiрi дауыл үйiрiп кеп қосып, өрескел күйдi тоқырайтып, мiнгестiрiп кеткендей екi ғана үй қалды. Жарымы құлаған ұлықтар үйi. Маңайы тып-типыл.

Жаңа осыдан бiр-ақ сағат бұрын ұлық мекенi бүкiл Ералы атырабына айбар шегiп, "мен мұндалап" тұр едi. Қазiр көл бетiндегi көбiктей боп жоғалып кеткен. Халықтың кәрi ұрғандай жалп етiп, құлап түстi.

Ел ынтымағы бұнымен бiткен жоқ. Ералыда отырған барлық ауыл ұлықтардың үйiн қу далаға жалғыз қалдырып, сол күнi, дәл түс кезiнде бiр-ақ көтерiлiп, тегiс көшiп те жөнелдi. Өз маңынан елдi үркiтiп, айдалада жалғыз қалғанда, ұлық тобы қас масқара боп қалды.

Айнала елсiз жат. Көз ұшында бiр бұдыр көрiнбейдi. Тысқа шығып осы жайды болжап жүргенде, салмақты Лосовский, екi алақанын жайып, өз өзiнен күлдi де:

– Ең аяғы бұралқы ит те қалмапты, – деп басын шайқады. Өзiнiң өрескел iсiн ендi аңғарған, үнсiз ашумен тек қана басын шайқай түсiп, сенделiп жүрген Тентек-оязға қарады.

– Киргиз даласын көп жылдан берi бiлiп жүрiп, мұндай ұйымдасқан ел көрген жоқ едiм. Осы керек бiзге! Кешпестiк қата жасадық. Елдiң жазықсыз адамдарын орынсыз жабайылықпен жазалау арқылы мынадай соққыны көрiп отырмыз. Менiң адал арым сiзге бар шынымды айтуды талап етедi. Қалаға барғанда, осы жолсыз сапар үшiн сiзбен жоғарғы ұлықтар алдында есеп айырысатын боламыз! – дедi.

Тентек-ояз жауап қатқан жоқ. Қолын бiр сiлтеп, бұрылып жүрiп кеттi. Ұлықтар қасында өзiнiң екi атшабар, екi старшынымен қалған Тәкежан ғана. Әмiр құдiреттiң бұл сәтте қадiрi кетiп, қауқары бiткенi соншалық – ендi бiр жұтым сусын, бiр қайнатым шай, бiр түйiр бауырсақ, iрiмшiк табудың өзi күш болды.