Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Таң қылған мынау екi жiгiт. Қазiр олар Абайға күлiмсiреген дос жүзбен қарайды. Шын тiлеулес бейiлiмен, айрылмас бауырлық бiлдiрiседi. Бұлар Жiгiтектiң екi серке азаматы – Базаралы мен Абылғазы. Абай соларға қарап:

– Жандарым-ау, арандай ашылып тұрған арыстанның аузына, сен екеуiңдi кiм әкеп тықты? Әлде бiздiң ауылдар, мен үшiн сендердiң iшкенiңдi зәр, жегенiңдi желiм еттi ме? Сонымен келдiңдер ме? Жөндерiңдi айтшы! – дедi.

Базаралы Абайдың қазiр жаңылғанын айтып бердi.

– Сол айтқаның бiр бiз емес, бар Жiгiтектi сенiң артыңнан шұбыртқандай себеп екенi рас. Бiрақ бұл жолы бiздi ол әкелiп қайтсын. Осы абақтыда отырған сен болмай, Тәкежан болса да, сол сөз айтылар едi ғой. Бiрақ Базаралы мен Абылғазы онда келмек түгiл, "қыңқ" дер ме едi. Ешкiмнiң сызы да, зiлi де жоқ. Мына Дәркембай шалың мен қара сойыл, содыр Абылғазың "сен отырған абақтыда кең сарайдай, өкiнбей отырамын!"– дейдi, "қасынан қалмаймын" деп келдi, – дедi.

Дәркембай мен Абылғазы бұл сөздi екi жақтан, қатқыл салмақпен қостап кеттi.

– Бiз үшiн сен отырма! Бiз жоқшы болуға жарамаймыз. Наданбыз да, дүлеймiз ғой! – деп, Дәркембай бастаған. Ар жағын Абылғазы жұлып алып кеттi:

– Сен үшiн отырамыз. Бiзден не өнедi? Сен тым құрмаса елдiң жылағанын уатарсың. Жоқшы боламын десең еркекше ар-намысты жоқтай бiлерсiң. Бәрiмiздiң келгенiмiз сол. Сен шық, бiз жатамыз!

Түнеугi Қорықта Оспан айтқан жат хабардан соң Абай Базаралыны дұрыстап көрген жоқ-ты. Тек Ералыда, Ояз үйiнде, ашу жалын арасында бiр ғана сәт көзi шалып қалғаны бар. Iшi бiлiп тұр мынау ағайын тобын өзi бастап, өлiмге бекiндiрiп әкелген Базаралы. Ол Абай алдына өзiнiң тамам айыбын "кеш" деп, кiшiлiк етiп келгендей! Бұл үшiн өзiн құрбан еткелi, кешiрiм өтiнiп кеп тұр.

Абай iшпен, қабақпен табысатын күйдi бiраз ойлап барып түйдi. Байлауына жете сала мынау үшеуiне, соншалық бiр жадыраған жүзбен қарады. Жақсы кейiпте тұрып, көбiнше күле сөйледi.

– Ер егесте, нар кешуде. Жаңағы сөздерiң төбемдi көкке жеткiзгендей. Мен шын қатерде болсам жолымда өлгелi, айтқан тоқтым болғалы, ақ сақалымен Дәркембай кептi. Асау бойыңмен сен екеуiң де осыған бекiнiп кеп тұрсың. Қандай оттан сендер таярсың, қандай ажалдан мен тайсанармын? – деп күлiп жiбердi. Бiрақ, жұрт үркетiн түк те жоқ. Құр дәрiлеп атқан Тентек-ояз бопсасына өле кетейiн деп тұрған мен жоқпын. Маған шыбын шаққан құрым батқан жаза да, ыза да жоқ! Бұрын да көп алғыс айтатын жақсы орыс досым бар едi. Сол адам өзiне қоса бiрнеше үлкен, мығым достарды тауып берiп тұр. Соның бiрi, Ояз иттiгiн өз көзiмен көрген байыпты адам – чиновник. Мiне жай осындай. Осы аз күн iшiнде Оязбен менiң жауаптасуым мүмкiн. Ал онымен дауласуға мына Дәркемдi салмай-ақ қояйын! – деп қалжыңдады. Содан соң әзiлқой жүзiн Базаралыға бұрды да:

– Қазаққа қызыл тiлге дес бермегенiңмен, Базеке, сен де бұ жолғы дауды маған бер. Кiсi көбейсе, еселеген тергеу мен дау көбейедi. Пәле, жала қат-қабаттай бередi. Тергеу, тексеру де созылып кетедi. Сендердiң бүгiнгi күндер, бұл тұста керектерiң жоқ. Тез ғана елге қайтыңдар! – дедi де бүгiнгi сөздi тамам еттi.

Қуғыншы боп келген Жiгiтек кiсiлерiн, тұтқын үйiнен қайтарып жiберiп, Абай өзi, бұрынғысынша, сол орнында тағы бiраз отырып қалды. Дәркембай, Базаралылар болса, Ерболменен ақылдасып, өздерiне қатер дегенге қарамай Семейден кетпейтiн болды "Абай үшiн керек бола қалсақ, осыдан табыламыз" деп, Семейдiң ноғай жақ шетiндегi қыр қазағы көп қатынамайтын, бiр оқшау көшесiнен пәтер алды. Ерболмен анда-санда, түн кездерiнде астыртын хабарласып тұрады. Абайдың тергеуi қиындап, жаза кесiк сияқты қысталаң шақ болса, Ералы шатағын да Базаралы өз мойнына алмақшы. Абайдан жан аяғанша, өлген артық деп байлаған.