Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Андреев үйiнде осы жай тағы бiр әңгiме болғанда, үшiншi бөгде бiр адам бар едi. Ол жасы отыздың iшiне толық кiрген, кең жайылған қара сақалды, зор ашық маңдайлы, қасқа бастау келген, қайратты, дана пiшiндi Михайлов болатын. Бұл адамның түр-сыпаты, киген киiм үлгiсi жергiлiктi адамдарға ұқсамайды. Ол чиновниктiң жылтыр түйме, оқа белгiсiн тақпайды. Өзi патша өкiметiнiң терiс көзiне көптен iлiнген, қылмысты жан болып, осы жаққа айдаумен келген адам.

Осы Михайлов бұл күнде облыстық үлкен кеңседе қызметте саналады. Ақырайған ұлық басынан кешкен масқаралық, күлкi жайды алғаш тыңдағанда Михайлов еш нәрсенi сұрамады. Бiрақ өзiнiң кесек, оқшау күлкiсiмен қатты күлiп, қызара түсiп, сүйсiнгенiн бiлдiрiп отырды.

Ол кейiнгi бiр күндерде Андреевтен, сол ұлықты масқара еткен сахара жiгiтiн көрсетiп, таныс етудi сұраған. Абай iсi Лосовскийдiң куәлiгiне байланысты екенiн Андреев айта берушi едi. Бұл iс жөнiнде, Лосовский өз сөзiн әдiлiмен айтуға бейiм болған.

Андреевтен досы iстеп жүрген жаңағы сияқты қам-қаракеттi бiлген соң, Абай алаңсыз болды. Оның бұл күндерде каталашка стражасынан жалғыз талап ететiн жағдайы болса, ол тек түннiң шамы ғана. Абай тiптi аз ұйықтайды. Бiрiнен бiрi қызық романдарды күндiз оқуға тоймай, түн жарығымен де оқығысы келедi.

Каталашканың қалқан құлақ жаман фонары жерге қойылмайды. Биiкке, жоғарыға асылады. Соның дәл түбiне кеп, кiтап жолдарын әрең көрiп отырса да қажымай оқи беретiн Абай, көзi талған шақтарда каталашка есiгiн жұдырықтайды. Қорылы күштi, бықсық ұйқыда жатқан бар стражниктi бөрiдей үркiтiп оятады. Ұйқыны бұзғанға гүжiлдеп, ашуланып келген қартаң стражниктер кейде Абайға кекесiн атып:

– Қарашы, киргизин оқымысты боп алған! Бабаң мен әкең үшiн де осы каталашкада оқып алайын деп жатырсың ба? Күндiз саған жетпей ме! – деп қыжыртады.

Абай бұларды беймазалап оятқаны болмаса, ұрысып қажаспайды. Қайта, кейбiр жаңағыдай өткiр қалжыңдарына сүйсiне күлетiн. Бiрiн Сергей, бiрiн Николай деп, өз аттарымен атайды. Жай ғана беделдi, сыпайы жүзбен сөйлейдi. Сахараның өзiнше тәрбиелi, сыпайылығымен үн қатады.

– Сергей, өзiң ойласаңшы, каталашкаң толған қандала. Ұйқы-тыным бермейдi. Тек осы кiтаптан басқа тыныштығым да, серiгiм де жоқ. Каталашкаңнан тамақ та iшпеймiн. Бiр шамнан басқа шығарар шығыным да жоқ, түсiнсеңшi! – дейдi. Бұған жиi кезiгетiн қарт Сергей әр кештi тыртысқан ерегiспен бастайды. Бiрақ кейiн екiншi шамды әкеп, өзi жағып бередi де:

– Дұрыс адамдар школдан оқиды. Школдан. Ә, сенiң әкең оқуды түрмеде оқы деп үйреткен бе? Тапқан школың осы жер ғой, мә! – дейдi.

Абайдың каталашкаға келтiретiн шығыны аз. Оның қымызы, етi, ыстық сорпасы тыстан келедi. Ербол әкеледi. Немесе осы жолы Абай мен Ерболдың атының басын ұстап, көшiр боп келген жас жылпос жiгiт Баймағамбет әкеледi. Қазiр де Абай камерасында қамыс тегене орталай толған салқын қымыз тұр. Пiскен ет, шай азығы да дастарқан iшiнде аз емес. Уайым ойламаса да, қаланың ыстық шағында, тұншығып булыққандай боп жатқандықтан, Абай тамақ iше алмайды. Сондықтан ба, болмаса күн көзiне шықпай көп күндер отырып қалғаннан ба қазiр, қара сұр реңнен, ақ сұр түске ауысқан.

Бүгiн, өткен түнде де аз ұйықтаған Абай, ертеңгi оразасын түнемел қымызбен ашып, қызық роман уақиғасына шомды.

Абай биылғы көктемде Ақшоқыда "Дубровскийдi" оқып отырғанда есiне алған бiр ойын бүгiн қайта тапты. Владимир үйiмен қоса, парақор төрелердi өртеп жiбергенде, Абай сондай намысты ашуға қатты сүйсiнiп едi. "Анық еркек ашуы осы екен!" деп қабылдаған.

Кейiнгi күндерде сол кiтап уақиғасын есiне көп алатын. Қабақ қаққандай бiр оқыс әрекет iшiнде, сол уақиғаны өзi де көргендей болды. Тентек-ояздың үйiн жапырып, құлатып жiбергенде, түкпiрдегi үйдiң аузына үркiп барып, сығылыса ұйлыққан Тентек-ояз бен бес-алты стражник, урядниктер көзге елестейдi. Рақымсыз ыза, от ұшқынындай елес берiп өтедi.