Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Ұлықтар сайлау жасай алмайтыны айдан айқын едi. Ендi бөгелместен табан тайдырып, Семейге қарай жөнелу қажет. Тентек-ояздың соңғы Ояздық ықтияры сол ғана болды. Тәкеженға өздерiн кешiктiрмей, тез ат тауып жөнелтуге әмiр еттi. Болыс өзi мен маңындағы атшабар, старшындарының аттарынан құрап, төрт пәуескенi екiндi кезiнде зорға жүргiздi.

Тентек-ояз дәл жүрерде, бүгiн болған ғаламат уақиғаны қорытып келiп, өзiне бағынышты чиновниктерге соңғы байлауын мәлiм еттi. Тiлмаш арқылы Тәкежанды, старшындарды да қағыстырып, сұрастырып, өзiнiң ұлықтық ақылымен де қорытып алғаны осы. Қалаға, жоғарғы ұлықтарға апаратын акт, мәлiмдемесi есептi.

Сол қортындысының бiр үлкен "бабы" – бұл Ояздың өз айыбын ақтайды. "Оралбай үлкен қарақшы. Базаралы ел iшiндегi соның сүйенiшi, айлакер, ақылды басшысы. Ал Оразбай, Жиреншедей кiсiлердiң бәрi Базаралыны жақтаушылар. Солардың iшiнде, осы Шыңғыс елiнiң болысы Тәкежан Құнанбаевтың туған iнiсi Абай да бар. Сайлау бермей, жоқты сылтау етiп, пәле шығарушы – Базаралы мен Абайдың әзiрлеп қойған кедей, малай қара бұқарасы.

Бұл елдiң болысы Тәкежан да жаман. Ол Оралбай мен Базаралыға бас араздық арқылы өш болғанмен, ұлыққа қарсы наразылық ашуды тоқтата алмады. Ұлықтарды далаға тастап кеткен қалың елдiң, тым құрса, бiр ауылын да ұстап қалуға жарамады. Базаралыны қашырып жiберген елге түк қуғын жасай алмады. Елдi сайлауға әзiрлей алмағаны үшiн, Тәкежан Құнанбаев болыстық орнынан түсiрiледi. Оның орнына уақытша кандидаты Жабай Бөжейұлы болыс болады!"– деп қорытынды еттi.

Осыны пәуескеге мiнерде, тiлмаш арқылы жариялады.

Өз масқарасының бiраз жарасын өз тiлiмен жалап, қағазбен сылап, емдей түстi. Тәкежанды орнынан алған бұйрығын, осы ел iшiнде құпия тапсырмамен қалып бара жатқан тiлмашқа бердi де, жүрiп кеттi.

3

Он шақты күннен берi Абай Семейде каталашкада отыр. Үлкен абақтының өзi емес. Бiрақ уақытша жаза орны болса да, каталашка өз тұтқынын әрбiр жаза орнына лайықты, қысымда ұстайды. Темiр торлы терезе, құлыптаулы есiк бар. Сол есiктiң орта тұсындағы тар тесiк тұтқын адамның сырт дүниемен қатынасына тар өткел болады.

Жасауыл әр шақырғанға келмейдi. Сарала қылыш асынған ұйқылы жүздi, орта жасты, көп ажымды күзетшiлер. Бұның кейбiрi Тентек-оязбен елге ере шыққан стражниктер сияқты. Тұтқын орны сол Тентек-ояздың кеңсесiнiң жанында. Абайдың бүгiнгi халiне дағдылы тұрмысы ұқсап көрмеген. Бiрақ сонда да ол өз күйiне бiр қыдыру үйренiсiп қалған сияқты. Айналасын көп кiтапқа толтырып алыпты. Көбiнше, сол кiтаптарына үңiлуде. Күндерi қалай өтiп кеткенiн байқамай да қалады.

Абайға осы кездерде аса бiр ықыласты достық көрсеткен бiрнеше шаhар адамы бар. Олардың iшiнде Ақбас атанған Андреев ерекше. Ол Абай қасына алғаш каталашкаға түскен күннiң ертеңiнде келген.

Содан берi әрбiр екi, үш күнде Абайға кiтап әкеп бередi. Абайды тар бөлмеден шығартып, ауыздағы шыбыны көп, терезесi аласа, өзi де бiр қапастай болған күзетшiлер бөлмесiне келтiредi. Iсiмен таныса келген кiсi боп, көп әңгiмелеседi. Кiтап соңынан кiтап әкеп берiп, "тұтқын жалғыздығына серiктер әкелдiм" деп, Абайдың көңiлiн көтерiп кетедi. Алғаш Абайға келiп ауылда болған халдi бiлген сағатында Андреев:

– Құтырып барған ұлықты соншалық масқаралап, абыройсыз етуiңiз осал iс емес. Ол – әдiл ашудың iсi. Бiрақ бұл сiздiң азаматтық бағаңызды ұлғайтқанмен, заң алдында әкiмдердiң ызасын келтiретiн iс. Рұхсат етiлмеген тентек, сотқар ашу! – деген.

Андреев осы жөнiнде Абайға сөйлесуден бұрын, өзiнiң жақын таныс адамы Лосовскиймен де көп әңгiмелесiп, барлық жайды бiлiп келген. Лосовский Андреевке Тентек-ояз iстерiн мазақтап, күлкi етiп айтатын. Ол Абайдың мiнездерiн намыскерлiк деп бағалаған.