Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

халқы үшін, аш-арық үйлер, қызыл-қарын жас балалар үшін қауіп шеккен.

Осы ойларын Базаралыға кеп айтқан-ды. Өзі науқас боп, төсектен тұра алмай жатса да, Базаралы салмақпен бас көтеріп, саспай ақыл айтты.

— Келсін, келгендегі бетін көре отырып шешеміз. Қолдағы қорегін беріп, қоя беріп отыра алмас, кеудесінде жаны бар жан болса! Әзір айтарым: осындағы Әбді, Сержан, Асқар сияқты бар ірі азамат, еркек атаулы ешқайда шықпай ауылда болсын. Ал келген жендетерін ең алдымен маған жіберіңдер. Менімен сөйлессін, осында алып келіндер!—деген.

Келденнің қаупі теріске кеткен жоқ. Түс ауа бергенде, бұл ауылға да шапқылап алымшылар жетті. Келгендер үшеу екен. Ең кәрлісі—төсінде қақпақтай үлкен жезі бар, жанында кең қоржын тәрізді іші бос былғары сөмкесі салбыраған алақұйын атшабар Далбай. Айбар үшін сөмкесін қамшысының сабымен соісқылап, қатын-баланы үркіте келді. Абалаған иттерді үркіте қуып, өршелентіп қояды. Қасында осы Жігітектің ауылнайы, о да ожар, даңғой, ақылсыз Жігітек Дүйсен бар. Екеуі сан көбейту үшін атқосшы қып үнсіз жігіт Сәлменді ертіп апты. Атшабар мен ауылнай келе бере шеткі үйлерден бастап, бықпырт тигендей қыла жөнелді. Ауылда түстегі иіруде жатқан ешкі-лақ пен қараша үйлер жанындағы жалғыз-жалғыз сиырларға үмтылды.

Келден мен Әбді келіп, бұларға тіл қатып: «Базаралы шақырады, әуелі соған жүріп тіл қатыңдаршы, тым құрыса! Адам баласысындар ғой, аял берші азғантай, жүріндерші Базаралыға!» деп еді, Далбай құтырынып, Келденге де қамшы үйіре бастады.

— Бармаймын, Базаралы кім? Құдайсымай өзі келсін, әуселесін көрейін!—деп.

— Базаралы ауру, қозғала алмай жатыр. Сендерді шақырып отыр,—дегенді тыңдамай, қолдарымен әр үйдің малын өздері билеп ұстап, тізе бастады.

Осы кезде Базаралының қасынан Сержан кеп еді. Әбді мен Асқарға күңқ етіп:

— Базаралы екеуін де ұстап, сүйреп әкеліндер,— деді.— Ұстаңдар, жігіттер! Жүріндер!— деп өзі алдымен үмтылып кеп, Далбайды иығынан ұстап, өзіне қарай бұрды да:

— Әй, жігітім, тоқташы былай!— дей беріп еді, Далбай қамшысын сілтеп, ақырая берді.

Сержан сол сәтте қамшысынан ұстай алып жұлқа тартып қалғанда, бұлдіргесі білегін үзе жаздаған Далбай етпетінен түсті.

Ауылнай Дүйсен Сержанға ақырып, үмтыла беріп еді, оны Әбді омыраудан бүріп алып сүйрей жөнелді. Далбайды өзі тұрғызып ап, Сержан да Базаралының үйіне қарай дедектетіп, бүріп алып жөнелді.

Жуас жігіт Сәлмен өздіпмен дедек қағып, таңырқап та, қорқып та келеді.

Базаралы көп сөзге келген жоқ.

— Сен иттердің кешеден бері осы елге бөрідей араласқанынды біліп отырмын. Жетті! Сөз тауысатын несі бар, жық екі итті!-деп бұйырғанда, Әбді мен Сержан екі жендетті от басына қалпақтай түсіріп, етпетінен жатқызып, сұлатып салды.

—Шеш! Сыпыр шапаны мен көйлегін! Жаландшта бөксесін!— деп, Базаралы тіп-тік қаздиып ап, қанын ішіне тартқан кәрлі жүзбен жауланып огыр.—Тамам кедейдің кешеден бергі көз жасы үшін, тым құрыса, сендердей жендеттердің көзін жойып кетейін! Ал қолдарыңа қамшыны, Әбді, Сержан!— дегенде, Далбай мен Дүйсенді Асқар сияқты екі-үш жігіт баса қалды да, Әбді мен Сержан білектерін сыбанып, алақандарына түкіріп тұрып, екі дырау қамшыны жазалылардың көзіне көрсетіп, құлаштап көтеріп алысты.

Осыған жеткенде жаман шошыған Далбай мен Дүйсен Базаралыға жалынып, безек қақты. Базаралы Әбділерге көз қысып, әлі үрғызбай тұрған-ды. Аналардың жалынған сөзін біраз есітіп алды да, енді екеуіне төніп отырып:

— Неғылсам рауа, екі ит!! Ә-ә! Өлгірсем қолымнан кім алады!?

— Жаздық, жаңылдық, әкетай!

— Кеше гөр, ағатай!..

— Келесің бе енді бұл ауылға, аласың ба ешкі-лақты?..

— Жоқ, жоқ, оңбай кетейін!

— Көпір өтейін келсем!

— Ал осы көргеніңді ұлыққа барып шағым етесің бе, жоқ па?

— Етпейік, айтпайық!..

— Көрдік, білдік демейік, тек жанымызды қалдыр, оңбайық айтсақ!

— Сабатсам ғой, өлетіндерінді білесің. Ал босатсам, шағым айтпасқа серт бересіндер ме? Ант ішіп, уәде қыласың ба екеуің?