Ашып, мөрін көрген соң, тексерушілердің көңілдері тынды. Билетті өзіме қайырып берді. «Жөндеп, бүктеп белгілеп қой. Өзің бір аңқаулау жігіт көрінесің, жоғалтып аларсың. Билетіңді берік сақта. Бұл басың ғой, байғұс!» — деді.

— Е, жоғалмайды ғой, — дедім.

Лагерьден қашып шыққалы билет көрсеткенім осы. Қазекең қалай!..

Нағашымның ауылына қарай жүретін жөнді тағы да анықтап сұрап алдым.

Шомыттың үстіне шешініп, рахаттанып, үстегі келте киімдерді төсек қылып, көсіліп тыраштанып жаттым...

Ертең ерте жүріп кеттім. Ауа таза. Аспанда бұлт жоқ. Жұмсақ ескен жел жібектей. Күн шыққан. Күн жер жүзіне алтын сәулесін бүркеді. Жердің көгі жаңа шыққан мұрттай тырбиып шыға бастаған. Жалаңаш сұлудай құшағын ашып Баян сұлу тұр. Сұлу денесін алтынмен булағандай. Баянның қызықты денесіне қарап көз суарып келемін. Көрген азап, ауыр бейнет енді артта алыс қалғандай. Кешегі шаршаған, талған дене бүгін темірдей. Дененің тырсылдаған көк бұлшық еттері көк темірдей тырсылдайды. Қамшының өріміндей бүгіліп бұлтылдайды. Таза ауадан көкіректі көтеріп дем алдым. Көңіл құлаш серпіп көтерілді. Жер жүзі тегіс көңілденгендей.

Көкке шығып дөңгеленіп, мың құбылып жырлаған бозторғайлар да шаттық күйлерін жырлайды.

Баян тауын етектеп келеміз. Тауға жарыса шыққан, тауды етектей шыққан неше түрлі әдемі ағаштар жасарып, бұтақтары бүршік ата бастапты. Бұйра шашты, ырғалған сұлу ақ қайың. Сүмбідей тік қызыл қайың. Өрімдей солқылдаған көк тал. Жал-құйрығы төгілген жалбыр қара айғырдай қара тал. Тау басында сұңғақ сұлу, көк қалпақты қарағай. Жасарып бүршік атқан ағаш иісі. Жаңа желбіреп шығып келе жатқан көк иіс, буланған қара жердің жас иісі — бәрі қосылып таза ауаға жұпар бүркіп тұрғандай. Тұнық ауа адамды иісімен қандыратын уыз қымыздай. Денені қуаттандыра бөктерлеп, кемерлеп жіңішке соқпақпен келемін. Оң жағымызда, таудың етегінде адырлар, бұйраттар. Одан әрі сала-саламен барып жазылған қиыры алыс кең дала.

Таумен келемін. Түрлі күй естіледі. Баян сұлу сыңқылдап, түрлі күйге салады. Таудың сай-сайынан сумаңдап, сылдырлап, ағаштардың ара-арасымен бұлақтар ағады. Иреңдеп сырғанаған бұлақ суы созылған көк жібектей. Таудан төмен сылдырап аққан көк бұлақтың сыңқылы дүркіреп ойнап жүгірген жас балалардың шуындай. Ағаш араларында құстардың әр түрлі даусы шығады. Кейбіреулері жасырынбақ ойнаған балаларша зырылдап ұшып-қонып, жасырынып, ысқырып ойнайды. Бірін-бірі қуалайды. Кейбіреулері жіңішке дауыспен үлбірек әнді сыңқылдап жырлайды. Кейбіреулері нәзік күйін түрлі құбылтып сайрайды. Ағаш құстарының күйіне қырдағы бозторғайдың құйқылжыған жыры қосылады. Баянның тауы, тасы, сылдырап аққан бұлақтары, өрмелей шыққан ағаштары, қыры, ойы — бәрі де жырлайды. Бәрі де шаттық үнін қосады. Сұлу Баян түрлі күймен жырлайды.

Тауды бөктерлеп, бұлақтардан аттап басып аяңдап келемін. Түс болғанда бір бұлақтан жуынып, су ішіп, тезек отына пісірген қалтадағы наннан жеп, бұлақтың басында, көгалда күнестеп, тынығып жаттым.

Біраздан соң тағы да жүрдім. Тау етегінде, өлі қыстауларында отырған бір-екі ауылға соқтым. Нағашымның ауылын анықтап сұрап алдым. Қыстан әбден қалжырап шығып отырған ел жүдеу. Мал аз. Ауыл-ауылдың маңында, қотандарында жұттан өлген малдың жусап жатқан жұлмаланған жемтіктері. Шайбай ауылының он шақты сиырын бағып жүрген бір жігітіне жолықтым...

Бесін кезінде Баянның солтүстік бауырындағы нағашымның ауылына келдім.

Ауылдың күншығыс жағында тезек теріп жүрген қатыннан нағашымның үйін сұрадым. Қораларын қиқым басқан, мыжырайған жаман үйшіктер. Тышқанның көзіндей жылтыраған кішкене терезелерінің бүтіні жоқ. Пұшық кісінің мұрнындай жаман қоралары аңғал-саңғал. Әр үйшіктің маңында үйілген күл, қиқым, жас қи, қамба, қорда, шашылған ағаш. Шеткі үйшікке келдім. Үйдің күнгей жағында екі-үш қатын ұршық иіріп отыр екен. Амандасып, нағашымның үйін сұрадым. Көрсетті. Көрсеткен үйшікке келдім. Үйшіктің сыртында дәрет алып нағашым Ілияс отыр екен. Қапсағай, буырыл сақалды шал.

Сәлем бердім: