Узкая, скользкая дорога / Тар жол, тайғақ кешу - Сакен Сейфуллин / Сәкен Сейфуллин

Сабыр сөйтіп Ақмешіт әкімдерінің топастығынан көп бейнет көріп, ақырында текке атылып қала жаздайды.

Ал Әулиеатаның Қабылбек басқарған үкіметі ондай топастық көрсетпеді.

Біз тағы да екі қоржын кітапшалар және жолға керек нәрселер алып, сексеуілді «құм теңізбен», Шумен, «Бетпақ даламен» Ақмолаға қайттық...

(ақыры бар)

1926 жыл, 17-сәуір.

Қызылорда.

Сәкен.

«ТАР ЖОЛ, ТАЙҒАҚ КЕШУ» ТУРАЛЫ

«Еңбекші қазақ» газетінің 296-шы санында Төреқұлов Нәзірдің «Тар жол, тайғақ кешу туралы бір-екі сөз» деген мақаласы басылды. Төреқұловтың мен туралы жазатын сөзінің қандай болатынын, оның бұрынғы мақаласын оқыған жұрт білетін болар.

Төреқұлов сөзінің ақырында: «Қолы тисе, Сәкен жауап қатар», — дейді. Рас, басқа не жұмысқа қолым тисе де, мұндай сынға жауап жазып отыруға қолым тимегені тәуір болар еді.

Төрекұловтың мақаласы туралы «Еңбекші қазаққа» пікір жазамыз дегендер болып еді. Мәселен Шымкенттің бір алыстағы ауылынан Байтілеуұлы деген мұғалім «Еңбекші қазаққа» мақала жібердім деп, көшірмесін маған да жолдаған еді. Ол мақала басыла қоймады. Жақсы-жаман болса да, істеген бұйымды көлденең біреу ұстап алып міней берсе, «өзімдікі жөн» деп, таласу да ыңғайсыз.

Кемшіліксіз бұйым сирек жасалады. Сонда да істеген бұйымды керек қылатын кісі табылса еңбегіңнің далаға кетпегені.

Төреқұлов қонақтарына су әкеп берген Қожанасырдың мысқылын менің алдыма тартады. «Бұл суға пәлен қосса, түген қосса, пәлен қылса, түген қылса, сонда «дегенбай» палау болар еді деп айтқан екен Қожанасыр», — дейді. Сәкеннің «Тар жол, тайғақ кешуі де сондай», — дейді...

«Мұны тіпті жазбай қойғаны-ақ дұрыс болар еді...» — деп кейиді Төреқұлов. — «Алашорда министрлерінің қашқанын несіне жазған», — деп шамданады... Әрине, Сәкен «Тар жол, тайғақ кешуді» жазбаса, талай «батырдың» жанына жағар еді.

«Алашорда министрлері» Тынышпайұлдарының қашқандарын суреттемесе талай «білімпаздарға» ұнар еді.

«Бірақ, не керек, антұрған жазып шығарды. Қайдағы бір Тәтімовтардың, Дүйсекеевтердін, Угарлардың, Мұкеевтердің, Шәріповтардың және басқалардын ақтармен, «Алашордамен» майдандасқанын айтты. Өзінің төңкеріске қатынасқанын, өзінің қыздарды көргенін айтыпты, бір жерлерде қымыз ішкенін айтыпты. Өзін мақтапты... «Алашорданың» қашқанын мазақтай суреттепті», — дейді.

«Тар жол» 421 бет кітап. Соның төрт-бес жеріндегі оқиғада кез болған қыздарды айтқан. Бұндай сөздер он шақты беттен аспайды.

«Құла қыздарды, құба қыздарды айтыпты», — деп, Төреқұлов көгере шатынайды. «Құла» деп Қожанасырлар болмаса, қазақ малдың түсін айтушы еді. «Тар жолда» «құла қыз» деген жоқ. Кәдімгі адам сияқты қыздарды айтқан. Әйелді ауызға алса, Қожанасырдың мүриттері ғана шамдануы мүмкін. Қыздың салған әні бозторғайдың жырындай ырғалды дегенге оншалық ойран болудың орны шамалы-ау деймін. СССР пролетариат жазушыларының ішінде Горькийді былай қойғанда, өлең жазатындарынан қазір Демьяннан асқаны жоқ та, қара сөзбен жазатындарынан Ф. Гланковтан асқаны жоқ. Сол Гланковтың жақында шыққан «Кемшіліксіз шайтан» деген кітапшасында, Анюта деген коммунист әйелдің сырт бейнесін былайша сипаттайды: «Анюта, шыдай алмады. Жайнаған көзбен, қызған бетпен орыс биін қыздырып жіберді... Ол қызу әйел, сондықтан салқын қанмен қимылдамай, барлық ісінде де қайнап кетеді... Қыздың емшегіндей торсиған кеудесі ана сүтімен дертіп болған. Қызған кезінде емшегін дірілдете қимылдататын еді...»

Мұндай сипаттауға тек Қожанасырдың күлгір мүриттері ғана беттерін басуға тиісті. Әйелді бүркеп қоймайтындарға мұндай сөздің оншалық сөкеттігі шамалы.