Узкая, скользкая дорога / Тар жол, тайғақ кешу - Сакен Сейфуллин / Сәкен Сейфуллин

Екі жерде бір жақтан жылқы алып бара жатқан екі топ жау қудық. Екі жылқы түсіріп алдық.

Ақырында Шуға көшіп бара жатқан Мәдібектердің елдерін қуып жеттік. Енді тұрмыстың өзінше қызығы да бола бастады. Бірақ жаза бергенге уақыт жоқ. «Бетпақ дала» тұрмысынан талай жазарлық түрлер бар... Бірде, кезінде басқа ишаратпен жазылар... Шуға таяндық.

Бір түні үйдің артында арқандаулы тұрған менің күрең атымды ұры әкетті, сол елдің ұрылары қашып бара жатқан жалғыз аттының атын «олжа» қылды. Қатар отырған төрт-бес ауылдың күзетсіз жатқан төрт түлік малы аман, жалғыз менің атымды ғана қадап ұрлады. Тағы да жаяу тастап, шоңқайтты да кетті. Мал ұрлауға шебер қазақ ұрлықты шығаруға қандай шебер. Ертеңінде-ақ сол түнгі «жортқан» ұрылар білінді. Бірақ ондай кезде бізге ұрылар теңдік бере ме? Ол түнгі «жортты» деген ұрылар аяқтарына да отырғызған жоқ. Бірақ шындықтарына жету қиын — сол түні «пәлен ұры жүріс қылған екен, түген ұры жүріс қылған екен» деген сөз таратып, атты шын ұрлаған ұры, алдырған кісіні бөтен ізге салып жіберуі де мүмкін. Күрең ат жоқ болды. Бетпақта жаяу қалдым. Көңіл жететін жерден мінетін ат іздедім. Бірте-бірте күн өтті. Қалың ел Шудың қабағына келді. Сол біздің Тарақты елімен жапсар екінші болысқа қарайтын Тама елінде біздің бір бай ағайынның Мақажан деген құдасы бар еді. Соған барып Мақажанның Жұмаділдасынан бір мықты ат сұрап мініп, Әулиеата қаласына жүрдім. Қасыма үш-төрт жігіт жолдас болды. Біреуінен басқасы Мәдібектің жақын інілері. Біреуі — Батырбек және шойындай Сүйіндік батыр. Әулиеатаға қарайтын жапсар елдерді Батырбек пен Сүйіндік жақсы біледі. Құдандал. Батырбектің қатыны сол елдің біреуінің қызы екен.

Шудан өттік. Қыс болса да жер қара. Қалың сексеуіл басқан жота-жота, үйдім-үйдім қалың құм теңізге кірдік. Сарыарқадан «Бетпақ дала», Шу бойы, одан құм теңіз, құм іші көзге бір түрлі жат көрінді. Жүріп келеміз. Жүріс қатты.

Кешке Әулиеатаға баратын шеткі елге, Батырбектің қайнысының ауылына келдік. Арқадан бұл елге бірінші мәрте келген маған бұлардың жерінің, малдарының, адамдарының, үйлерінің түрі, барлық қайбаты тіпті басқаша көрінді. Екінші бір жат дүниенің жандарындай көрінді. Әуелі сексеуіл арасында жүрген жылқыларына кез болдық. Әдейі тоқтап, бір жылқыларды айдап көрдім. Жүндері тықыр, мойындары жіңішке, шөмек, маймиған, қамыс құлақ, тұяқтары қалың, үлкен. Одан құмдардың араларында, ойда жүрген түйелеріне кездестік. Түйелері де тықыр, сида, жүндері күнге күйген, қара. Одан аулына келдік, үйлері шошақ, тік. Адамдары ылғи сары тоңды. Кеуделері тар, етегі ұзын, жеңдері тар, шолақ. Аяқтарында кебіс байпақ, не жаман кішкене етік. Адамдары өңсіз, ұяң көзінің астымен қарайды. Сөзді айқын сөйлемейді. Ішінен бір қулық даярлап отырған тәрізді.

Батырбектің қайынына екі күн қондық. Батырбек сонда қалды. Өзгеміз жүріп кеттік. Ол ауылдан шығып араға бес қонып, бірде ел таба алмай, құм арасына қалып, Әулиеата қаласына келдік...

Сағынған советке жүрек лүпілдеп келдік. Қасымызда Әулиеатаға таянып қонған елдің орысша азырақ оқыған жігіт баласы бар. Әдейі бізді ертіп шыққан. Әулиеатаға кештетіп келіп бір шеткі үйге қонып, ертеңінде әлгі жігіт бастап бізді Әулиеатаның іс басындағы қазақ жігіттеріне жағалатып ертіп әкелді. Әуелі бір әскерлік жігітке әкелді. Атын ұмыттым, өте тәуір жігіт көрінді. Пәтерінде газет, журналдары бар. Оқыған жігіт тәрізді. Жөнімді айтқан соң әлгі жігіт дереу киініп, бізді құрметтеп атына мініп, бізді алып жүрді. Чеканың (ЧК) бастығына әкеп менің жайымды баяндады. Ол бір жанып тұрған отты жас жігіт, қазақ, Жылыспайұлы. Ол да құрмет қылды. Өзі елге шығып бара жатыр екен. Одан кейін исполкомға әкелді.