Узкая, скользкая дорога / Тар жол, тайғақ кешу - Сакен Сейфуллин / Сәкен Сейфуллин

«...Мұсылман советінде, ислам діні, дін мұсылман, барлық мұсылман бауырларымыз! Қорлық көрген, зорлық көрген дін мұсылман не көрмеді, дінді қорлай бастаған еді, құранды аяқасты қылатын еді...» — деп Жанша ағызды.

«Алашорда» көсемдерінің ішінде жұртты сөзбен ерітіп әкететін айрықша екі кісі бар. Бірі — Міржақып Дулатұлы; Бірі — Жанша Досмұқамбетұлы. Міржақып—жазу сөздің шебері. Жанша — ауызша сөздің шебері. Міржақыптың сөз әдістері жатық, майда шығады. Жаншанікі ірі, оғаштау шығады.

Сүйтіп, Жанша қызып, екпіндеп сөйледі. Толқып отырған съезд жым болды. Теп-тегіс қимылдамай қатып қалды. Бәрі бір кісідей көздерін Жаншаға қадады. Ұшқын атқан көздерін Жанша да айнала, әр көзге бір қадап, съезді билеп алды. Қайрат беретін жерде буындары сықырлап, жұдырықтары түйілді. Нандыратын жерде — сілкініп, қолдары созылып жайылды. Ұғындыратын, түсіндіретін жерде — қолдарын қанатша жұмсақ қағып, бір қолын бір қолына қаттады. Керекті жерінде қолын айбалташа жарқылдатып, орап сілтеді. Телміріп қадалып отырған жұртқа ұшқын атқан көзімен жағалай қарап, «әпсін» оқығандай, айтып тұрған сөзін, ойын, жүректегі сезімін жағалай құйды. Беті неше түрлі құбылды, даусы неше түрлі өзгерді. Айтып тұрған сөздерінің керекті жеріне қарай барлық денесі сөйледі.

Съезд әбден Жаншамен бірге еріп кетті. Тегіс рухтанды. Жұрт Жаншаның соңынан отқа да, суға да түсуге әзір болды.

«Жаншадай ұл жоқ, Жаншадай ер жоқ. Алаштың туын көтерген Жанша, ислам дінін қорғайтын Жанша, Алаш үшін бір жанын бәйгеге тіккен Жанша. Тар жол, тайғақ кешуде Алаш баласын аман алып өтетін Жанша...» Аз ғана уақытта съезді Жанша осындай иманға келтірді. Сөзінің ақырында Жанша:

«Петербордағы мұсылман советінде отырдық... Орыстың өзді-өзіне алалық кірді... Большевиктер қаланы кезіп, сыпыра оқтын астына алды. Мұсылман советіне де оқ жаудырды. Қала бықпырт тигендей аласапыран болды. Жұртқа жан қайғы болды. Мұсылман советі дін мұсылман үшін өлсек арманымыз жоқ деп отырдық. Дін мұсылманның қасиетті шамшырағы Осман қалипаның өз қолымен жазған исламның ең әуелгі құраны орыстың қолында, Петербордағы музейде сақтаулы болатын. Сол аласапыран уақытта басқа сап ете түскен ой — барып, сол құранды алып шығу еді. Советтегі өзге мұсылман ағзаларына айттым. Қорқып ешқайсысы батпады. Сонан соң бұдан аяған жан не болады деп, өзім тәуекел қылып жөнелдім. Көшеде жан-жақтан зуылдаған оқтың арасымен ұшып музейге келдім. Музейде астан-кестен екен. Айт-үйтке қарамай барып, неше бөгеттерден өтіп барып Османның жүрегінің қанымен жазған қара құранын құшақтап алып шықтым...

Сөйтіп, самсаған жаудың арасынан, жаңбырдай жауған оқтын ішінен осы қолыммен исламның қасиетті құранын мұсылман советіне әкеліп бердім...» — деді.

Еріп, балқып жылаған жұрттың кейбіреулері еңкілдеп қоя берді. Кейбіреулері:

— ...Өй, қарағым, Жанша-ай, қадіріңді білмейміз-ау!.. Саған да кейбіреулер сөйлейді-ау!.. — деді.

Қуанай қазіреттердің, Салықтардың жылағаны былай тұрсын, әуелі Балтанұлы, Жәленұлдары тәрізді «студенттер» жылады.

Жанша отырды. Манағы: «Ақша салығын байға байша, кедейге кедейше салу керек...» —

деген Ғұбайдолла Әлібекұлы, Жолдыбайұлы, Қасаболатұлы, Кенжеұлы, Қаратілеуұлдарында үн жоқ. Бұлар басқармаға таяу отырған. Жайды көріп отыр. Жанша сезді бітіріп отырған соң, ақша-салық әңгімесін басқарма қайта қозғады. Енді сөз қылмай, съезд төрағасы Жаншаның өзі болып:

— Қане, жамағат! Банағы ақша мәселесін бітірелік. Бұл туралы көп сөйленіп болды ғой, енді мен қазір мәселені дауысқа саламын. Манағы Ғұбайдолланың айтқанындай, «ақша жұрттың бәріне бірдей салынсын» дегендеріңіз қол көтеріңіздер, — деді. Ешкім қол көтерген жоқ. Тек жоғарғы айтылған он шақты адам ғана қол көтерді.

Жанша: — «Жарайды енді, манағы біздің айтқанымыздай, бай демей, кедей демей, түндік басына бірдей қылып жүз сомнан салынсын дегендеріңіз қолдарыңызды көтеріңіздер!» — деді.