Кровь и пот. Книга I. Сумерки / Қан мен тер. I кітап. Ымырт - Абдижамил Нурпеисов / Әбдіжәміл Нұрпейісов

─ Жасанжан, өмірлі бол! Өркенің өссін! - Жасағанберген қашан есіктен шығып кеткенше екі көзін Кәленнен айырған жоқ. « Желіден мал алуды ғана білетін ұры ма десем, бұл өзі ақылды да қазақ екен »,- деп ойлап, жүкке жауырынын сүйеп тұрып қалды.

* * *

Қолына тиген болыстықты қастасқан кісіден кек алатын қара шоқпар көретін Құдайменде осы күндері ертеректе есесі кетіп жүрген кісілерден кек ала бастаған-ды. Ел ішіндегі талай жақсының басына оның құрығы мен сырығы тиіп жатқан. Құрығы әуелі Еламанға түсті. Енді бүгін ол құрығын Кәленге салмақ болғанда кіші інісі араласты да, бітіп тұрған істің бетін қайтарып тастады. Соны есіткен бойда Құдайменде Түбектегі шаруасын тастай салып ауылға шапты. Келе сала ол Тәңірберген мен пешір баланы шақырып алды:

─ Бұнда не боп жатыр, кәне, бәрін түгел айтыңдар?- Ызадан жарыла жаздап отырған Тәңірберген:

─ Ойбай, Құдай - ай, басқаны қайтейін, өз күшігіңнің өзіңді қапқаны жаман болды ғой,-деп еді.

─ Ол кім?.. Жасанжан ба?

─ Ие, сол. Оқу бітіріп азамат болады, әліміз келмей жүрген ел ішіндегі жауларымызды мұқатып береді екен десек, бұл күшіктің өзімді қапқанын қалай кешірейін?..

Құдайменде алдымен Тәңірбергенге ызалы. Өзінің тілін алмай, Орынборға апарып орыс оқуына беріп жүрген басқа емес, осының дәл өзі.

─ Сен кеткелі тағы бір жаңалық Алдаберген ағаңның екі қара аты жоқ...- деді Тәңірберген.

─ Қасқыр қуып кеткен шығар?

─ Адамның қасқыры болмаса қайтсін...

─ Не дей - туң?.. Сонда ол кім бола - туң?

─ Болыс ағам қызық. Жоғының ізіне мені сала береді,- деп Тәңірберген көзін темен салып, мырс-мырс күліп отырды да, - мал жоғалса - ұрыдан іздемеуші ме еді осы?.. - деді.

Уөй, сонда... Тоқта, сонда ол қай ұры бола - туң? Тәңірберген бүл жолы да Құдаймендені болыс екен деп айбынып жатқан жоқ. Оған қайта өктемдік сездіріп, сыздана қарап отырып, көңіліндегі күдігін айтты:

─ Екі қара атты алған жау алыста емес, қыс айында алыстан ұры келмейді.

Құдайменде дереу іске кірісіп, аулына рубасыларды шадырып алды. Осы күндері болыс үйінде ел жақсыларының басы жиі қосылатын боп жүрген-ді. Тәңірберген мен пешірден басқа бұл жиынға урядник қатысты. Жасағанберген кештеу келді.

Құдайменде урядникке жалтақтап қарап, жасқаншақтап сөз бастады:

─ Кәлен қашанда осы елдің желісіне шабатын ежелгі көкжалың еді. Оны осылай тыюсыз жібере бересің бе?! Әне, софы ағамның екі қара атын тағы әкетті.

Жаңа ғана асқа тойып алған урядник тісін шұқып отырып тыңдады. Рубасылар бір ауыздан «Сібірге айдату керек» деп даурығып, үйді басына көтеріп бара жатты. Урядник әдепкіде «не деп жатыр» деп пешірден сұрап отырған-ды. Кейін жалықты. Онан ұйқысы келді. Онан әрі - берідесін мыналардың әңгімесі іш пыстыра бастады да, ұзаққа созылғанына ызаланып, қолын сілкіп тұрып кетті.

─ Черт вас разберет. Сенің інің... оқыған азамат соның жағында. Әуелі ініңмен сөйлесіп, өзара келісіп алыңдар. Ал, ана ұрыны... аты қалай еді?..

─ Кәлен!

─ Иә, Калин. Оны ұстау бізге қиын емес,- деді де, урядник сыртқа шығып кетті. Оның соңын ала қалғандар да түрегелді. Құдайменде мен Жасағанберген жұрт соңында оңаша қалып еді; Жасағанберген екеуден екеу оңаша қалғасын да қырысы тарқамай қыржиып отырған ағасын ұялтқысы кеп, ар-ұят, намыс жөнінде біраз маслихат айтып еді; Құдайменде қыбыр еткен жоқ. Тек інісіне көңілдегі барды айтқызып алды да, қолына тымағы мен қамшысын ұстай түрегелді. Інісіне керек десе назар салмай, есікке беттеп бара жатқан-ды. Оның бұл қылығына түсінбеген жас жігіт ағасына таңдана қарап, көзімен ұзатып тұрғанда, Құдайменде есіктің сыртына бір аяғын салып, енді шығып кетеді - ау дегенде кілт тоқтады. Қайырылып артына бұрылды. Онда да бөксесін сыртқа салып тұрып: