Кровь и пот. Книга I. Сумерки / Қан мен тер. I кітап. Ымырт - Абдижамил Нурпеисов / Әбдіжәміл Нұрпейісов

Ақбала жоқ - жітік жайын тілінің ұшына алмады. «Жағдайың қалай?»- деп Рай да сұрамады. Онсыз да жеңгесінің жұпыны, жүдеу өмірін көріп отыр. Ақбала шай демдегенше бұл пеш түбінде құндақтаулы жатқан баланы қолына алды. Құрақ көрпе арасынан шарананың бір шөкім бетін шаққа тапты.

─ Мырзамыздың түрі осы,- деді Ақбала. Тағы да түк дей алмаған Рай бауырындағы балаға бетін басты да, құрдан құр ернін тістелей берді. Ағасын Сібірге айдарда аяғындағы темір кісенді шылдыратып сыртқа шығарды. Екеуі түрменің ауласында тұрған ат арбаның жанында тұрып қоштасты. Бұл сонда да дәл қазіргідей жас жуған бетін ағасының иығына салып, дыбысын шығармай дірілдеп жабысып алғанда, екі солдат бұларды әзер айырған еді. Ат арба ақырын қозғалды. Ағасы құп - қу. Бетінде қан, көзінде жас жоқ Аяғындағы ауыр кісен шылдыр етіп, бір басып, екі басып жүріп кетті. Артына жалтақтап қарап бара жатып: «Сорлы жетімегімнің сенен басқа кімі бар, көз қырыңды сала жүр»,- деп еді. Сол мынау. Жұмыртқасын жарып шыққан ұядағы құс балапанындай, тыңқитып ораған құрақ көрпе арасынан бір шөкім беті әзер көрінеді. Дем алған тынысы да естіліп тұрған жоқ.

Рай көзіндегі жасты құрақ көрпеге үйкеді де, түу болмағандай жадырап:

─ Мына күшік қайтеді, әй? Үйіне қонақ келсе де ұйықтай бере ме? Әй, тұр! Тұр енді!- деп Рай құндақта жатқан баланың танауын шымшылады. Бала көзін ашпады. Кішкентай аузымен әлдене іздегендей, қаймаңдап ернін қозғады.- Жеңеше, домбыра қайда? Мен мұны, ендеше, әнмен оятайын,- деп Рай күле түсті де, бір қолымен баланы бауырына қысып отырып, домбыраға даусын қосып ақырын ыңырсыды. Ішке Кәлен, Мөңке, Дос кірді. Төрге шыққан бойда Мөңке мен Дос Ақбалаға тіл қатып:

─ Келін қарағым, қалайсың?

─ Бөпең өсіп келе ме?- деп амандық - саулық сұрасты. Кәленнің көз қиығы Райда. Ағасының үйіне келгесін жас жігіттің есіне әр нәрсе түсіп, көңілі бұзылып отырған үстінен шығам ба деп ойлап еді; оның орнына жас жігіттің жарқын жүзін көргенде Кәленнің өзі де жадырап сала берді. Төрге шыққасын иығына жамылып келген шидем күпіні шынтағымен бір серіпті де, бойын жеңілдеп алды:

─ Бала, бері әкел,- деп, Райдың қолынан домбыраны алды. Әуелі тиегін дұрыстады. Сосын құлағын келтірді. Сонан соң ол домбыраны құшырланып, қаттырақ қағып - қағып жіберді де, салған жерден Сарының әнін шырқай жөнелді. Кәлен жігіт кезінде қасына қыз -бозбала ертіп біраз серілік құрған-ды. Бұл өңір сол кезден оның әніне құштар. Күні кешеге дейін ол қатысқан ойын-сауыққа аяқ жетер жердегі халық іздеп баратын. Өзі көңілденгенде ешкім қолқалап сұрамаса да, кісі басы құралған алқалы жиында арқасы ұстап кететін. Ондайда бұл жазбастан Батақтың Сарысын шырқайтын. Иегі түбіттенген бозбала күннен Сары ел ішінде ылғи да құдіреттілермен жұлдызы қарсы болды да, сонан қашан қыршыннан қырқылғанша өмірі ат үстінде өтті. Серілік пен бөрілікті діттеген қыршын жас тарлан атпен Арал, Каспий арасындағы қара жонда талай жортқан-ды. Кәлен осы жолы да Райдың қолынан домбыраны ала сала көйлектің омырауын жалаңаштап ашып тастады да, құрықтай мойнының өндіршегін бұлт еткізіп тамағын кенеп алды. Сосын қалт етіп тына қалған үй ішіндегілердің ешқайсысына назар салып қарамай, көзін әуелетіп үйдің алысырақ бұрышына қалды да, әне бір серілік қып жүрген жас кезде айдалада ат үстінде cap желіп келе жатып ән салғандай, асқақ зор дауыспен шырқай жөнелді. Ол ән салғанда көршілер үйлерінде отыра алмай, көтеріле сыртқа шықты. Шамалыдан кейін Ақбаланың үйі лық толды. Кәлен жазбастан Сарының әнін шырқады. Басқа жұрт қайғырса да, Сары өз бойын сергек ұстап, әніне де, өлеңіне де әзілін араластырып, көңіл күйін қырық құбылтып отыратын өр жан еді.

«Басына шықтым шауып Айырықтың,

Даусымнан құйқылжыған айырылыппын.

Он екі ай қыз көрмеген сорлы басым,

Қатынға тезек терген, әәә - о, әй, қайырылыппын».