Кровь и пот. Книга I. Сумерки / Қан мен тер. I кітап. Ымырт - Абдижамил Нурпеисов / Әбдіжәміл Нұрпейісов

Мынау Жармола түрмесінен босанып шығып, енді ағайын - тумаға, сұлу жары Қыз Қосанға асығып келе жатқан Сары емес, осы мына үй толы жұртты бір өзіне табындырып қойған Кәленнің дәл өзі сияқты. Балықшылар қыбыр етпеді. Кемпірлер құлағын кимешектен шығарып ұйып қапты. Кәлен бір кез Батақтың Сарысының әдеттегі шырқау әндерін сабасына түсіріп, жұрттың өңменінен өте жаздайтын шүңейт көздің зәрін сындырып үй толы кісілерге жымың етті. Енді баяу қоңыр дауысқа сап, жабырқау, мұңды әндерді айтты.

«Кезінде көл шайқаған Әлима едім,

Қор болдым Қоңыраттың шабағына»,-

деп әлдебір заманда осы ел, осы жерде туып - өскен әнші, ақын қыздың сонау «ат жетпейтін, атан жетпейтін » Қарақалпақ еліне көз асып кетіп бара жатқандағы зарын айтқанда әйелдер жағы көз жасы кілкілдеп, мұңайып қалды. Кезінде көл шайқаған қайран қыз ендігі өмірінің бас билігін алыс жұрттан ат сабылтып келген әлдебіреудің қолына беріп, елсіз, сусыз үстіртте қараңғы түнді жамылып кетіп бара жатқандай. Аспанда жұлдыздар жымыңдайды. Сарылған ұзақ жол жеткізбейді. Қай жерден басталып, қайда барып бітетіні белгісіз. Балықшылар түн ортасы таяу болса да үйлеріне қайтар емес. Ертең таң қараңғысынан тұрып, мұз үстіне шығатыны естен шығып кеткен. Ақбала астан кейін қайта - қайта шай демдеді. Рай мен Кәлен кезектесіп ән айтқанда шаруаға қолы бармай, үй толы кісілердің шет жағына кеп тізесін құшақтап отыра қалады. Рай көз қиығын жеңгесінен айырмады. Қыз кезде өзі сүйетін әнді айтқанда Ақбала дауыс қосып, Кәлен мен Райға қосылып кетіп отыр.

Кәлен қолына көптен домбыра ұстамаған-ды. Шаршап қалғанын сыртқа шыққасын сезді. Бүгінгі кешке ырза. Еламан ел азаматы еді. Аз ғана уақыт бірге болғанда балықшы ауыл атанған көп тобырға оның өз көкірегінде құрттай да алалық болған жоқ-ты. Қосы басқа балықшылар кейде қазан қайнататын балық ұстай алмай, салы судан шығып қайтқанда, Еламан оларды шақырып алып, қолдағы барын бөліп беретін. Іші тар кісілер реніш білдіре қалса, Еламан:

─ Қой әрі. Онсыз да ат төбеліндей азғантай қазақты алалап, бірін жат, бірін жақын тұта алмаспын. Маған балықшылар аулының бәрі туыс. Біз ру, туыс қуалап табысқан жоқпыз. Бізді тағдыр табыстырды. Ал, тағдыры бірдің - қазаны бір,- деп үнемі бүтіндікке, бірлікке шақыратын. Балықшы ауылдың басын қосатын ұйытқысындай еді. «Қайран, Еламан!» Ол бүгін Еламанның үйінде болып, қатын - баласының хал - жайын білгеніне қуанды. Көптен көңілінде жүрген бір шаруасы тынғандай болды. Көзі үйінің алдына түйесін шөгеріп жатқан қатынға түсті. «Бұл кім болды екен? »- деп ойлап, тезірек басып келсе... әйелі екен, қуанып кетті. Қараңғыда қалауыш арасын тінтіп, балаларын тауып алып жатып:

─ Мына әтеңе нәлеттер қайда тығылып қалған?!- деп күлді де, екі баласын екі қолтығына қысып ішке кірді. Кіші баласы көзін ашпады. Кәлен оны ұйықтап жатыр екен деп ойлап, маңдайынан иіскеп сүйе берген еді. Ернін шоқ қарып алғандай, баланың денесі лапылдап жанып жатыр екен. Шошып қалды. Үлкен баласы әлдекімнен көрген зәбір - жапасын шаққысы келгендей, иегі кемсеңдеп қалды.

─ Мыналарға не болған?

─ Кешір... балаларыңды ауыртып алдым.

─ Не дейді?..- Жамал жаулығының шетімен аузын басып, жасын жұтып отыр еді. Кәлен шыдамай:

─ Не болды? деді ақырып.

─ Сен кеткесін Қаратаздың жігіттері қайта айналып соқты ғой. Балаларды дірдектетіп далаға айдап шықты. Қора - қопсыға Көлқора табанында отырған халықтан салыққа жиып алған малдарды қамады.