Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Талықсып, ауырып кеп едi! Есi ауып кеттi-ау! – дестi. Абайды бар жолдастары боп төрге алып кеп, төсекке сүйеп отырғыза бердi. Шәке белiн шешiндiрiп жатқанда, сырт киiмiн Баймағамбет тартып шешiп, кеудесiн аша бердi. Келiншек:

– Иә, құдай-ау, не дейдi? Дертпен келiп пе едi? – деп биiк төсегiнен үлкен кестелi ақ жастықтарды алып, Абайдың артына құлатты. Сыртқы қалың күпiден, күзен iшiктен Абайдың бойын арылтып, iшкi бешпетiнiң омырауын бұрынғыдан да аша түстi. Қасына құрақ ұшып, отыра қалып, көп бiлезiктi ақ саусағымен Абайдың маңдайын басты. Бiр қолымен алдынан, омырауынан құшақтап, аймалап жүр, Абай ақырын ғана көзiн ашып, өз омырауындағы келiншектiң қолын ұстап, соны көзiне басты. Жып-жылы алақанын аузына әкелiп, үнсiз жабысып сүйгенде, келiншектiң жұп-жұмсақ қолының сыртына жiгiт көзiнен аққан кесек ыстық тамшылар қат-қат түстi.

Тiл сөзi емес, жан сөзiндей құпия сыбыр Абай кеудесiнен шыққанда:

– Тоғжаным! Арманым жоқ, алдыңда алсын! – деп қана бiр тыныс атып, үнi өшiп тоқтап қалды. Абайдың қасында отырған Ерболдың Тоғжанды танығаны осы едi.

– Қалқам-ау! Қуатым-ау, не дейдi? Тоғжанбысың сен? – деп ұмтылып кеп, Тоғжанмен көрiсе бердi.

– Мен Ерболың ғой, алтыным! – деп, о да жылағандай босаңсып құшақтады.

Абайдың қасында иығы дiрiлдеп, өңi аппақ боп, екi көзiне жасы мөлдiреп толған Тоғжан Ерболды қатты құшақтап ап, еңiреп жылап жiбердi. Бұл – Абайды құшып жылайтын өксiгi мен жасы едi.

Абайларды тыстан кiргiзген екi еркек осы үйде. Олар таңырқап, салқын томсарып тұр едi. Ербол мен Тоғжанның көрiскенiн көрген жерде көңiлдерi жай тапқандай болды. Келгендер Тоғжанның бауыры, төркiнi екенiне көздерi жетiп, тынышталған. Бұл жiгiттер – Тоғжанның күйеуi де, қайнысы да емес. Бiреуi – сыпайы сызылған, сары мұртты, ақ сұр келген молда екен. Екiншiсi – ернiне томпита насыбайын салған, ала көздеу, қою қасты, шоқша сақалды, арықша жiгiт. Киiмi орта қолды. Осы ауылдың қонақ күтушi ағайындарының бiрi – Дүйсен болатын.

Ендiгi үй iшiнде қайта-қайта тiл қатып жатқан сол Дүйсен мен молда. Екеуi бiресе күлiп, бiресе таңырқап:

– Япырм-ай, Тоғжанның бауыры боп шықты ғой!

– Мынау ақ боранда, жетi түнде әлдекiм десек, өзiмiздiң Тоғжанның ағалары болды ғой!

– Тоғжанның ел-жұртын сағынғанын қарасаңшы!

– Ботадай боздады ғой! Қайран алтын бесiк, оң жақ десеңшi! Iркiп шыдап жүр екен-ау өзi! Не жаны жүрген десеңшi! – десiп қылжақ, әзiлдi де айтысқылары келедi.

Алғашқы көрiсу, үнсiз жалын, ыстық жаспен басталды. Абай мен Тоғжан содан ары бiрiне-бiрi құр телмiрiп қарасқаннан басқа, ұзақ уақыт сөз қатыса алмады. Күтушi аспазшы қартаң әйел мен бiр келiншек Тоғжанға келiп, ақырын сыбырмен берген бұйрықтарын естiп кетiп жатыр.

Екi жiгiт жасаулы кең үйдiң ортасына топсалы, дөңгелек үстелдi әкеп, жазып қойып шамды осы араға орнатты. Саптама етiгiн тастап, мәсiшең отырған Абайдың шынтағында үлкен құс жастықтар. Қымбат қалың драптан тiккiзген, ноғайша пiшiлген, тiк иық сұр бешпет Абайдың омырауы ашылып, көлденең созылыңқырап жатқан бойына жарасып тұр. Ақ көйлектiң сыртынан киген қара желеткенiң төсiнде алтын баулы сағат көрiнедi. Басында тымақ жоқ. Базар қолды, тiкше келген, ұнамды қара катифа тақиясы бар. Абайдың маңдайы жазық, кең. Тымақ астында күн мен желге тимей жүргендiктен, аппақ екен. Бiрақ мұрны, бет-аузы аса қатты тотыққан. Жылтырап, iсiнгендей, қарауытып тұр. Көзi көп жылаған кiсiнiң көзiндей. Еттерi iсiнiп, қызара жасаурап қалыпты.

Қазiрде Абай қатты бiр дiрiлмен тыныс алып, өксiк атады. Күрсiну мен өксiк, көп жылаудың артынан бүлiнген iш толқыны сияқты. Бiрақ осымен қатар кейде денесi ерекше қатты тоңазып, дiрiл қақтырады. Бiразда бетi дуылдап, аса бiр қатты қызу бунап кеткендей болады. Көпке шейiн Абай өзiнiң бойындағы осы өзгерiсiн елемей, тек Тоғжанның жүзiне, мүсiнiне, әрбiр қимыл, қозғалысына көз алмай телмiре қараумен болатын.