Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Араларында зор үндi, үлкен төбеттердiң барпылдап үрген, тау жаңғырықтырған зiлi де естiлдi. Абылғазы атын борбайлап, шаба жортты. Өзгелерден ұзап барып, тасты, тақыр қара тұмсыққа iлiне бердi де, көлденеңдеп тұра қалды. Абай мен Ербол қатты желiп, қатар келiп, Абылғазының қасына тақай бере, төменде жап-жақын жерде, қызарып тұрған терезенiң отын көрдi.

– Ел! ел!

– Қайран ауыл! Айналайынның елi! Тiптi әлi жатқан да жоқ! – деп, Ербол Шәке мен Баймағамбетке даурығып хабар етiп жатыр.

– Терезесi көп! Өзi үлкен қыстау, мынау бiр ауқатты ауыл ғой! Жолымыз болған екен, жiгiттер! – деп Абылғазы да қатты қуана сүйсiндi. Бар жүргiншiден өзi бұрын келдi. Есiк алдына аттан түсе бере, жаяу кiсi кiретiн жабық есiктi дүбiрлетiп, асыға қағып тұр.

Абай аттан қалай түскенiн бiлмейдi. Шылбыры қолынан түсе бергенде, Баймағамбет алып кете бердi. Денесi ағаштай боп қатып, сiресiп қалған сияқты. Қозғала алмай, сiлейiп тұрған халiнде, Шәке тақап кеп, қолынан ұстап, сүйеп қана қозғалтты. Жер дүние, қорасымен, аттарымен Абайдың көз алдында шыр айналып бара жатқандай. Екi құлағы шыңылдап, сөздi де естiртпейдi. Тек үзiк-үзiк аңғарғаны үйден шыққан бiр екеумен Абылғазы, Ербол сөйлеседi: "Мотыш! Доғал! Найман!" деген ұғымсыз бiр аттар ғана құлағына келедi. Абылғазы алға түсiп, ауыл кiсiлерi соны бастап, ұзын, қараңғы даланмен жолаушылар шұбырып келе жатқанда, түкпiрде, қараңғыда, қызыл сәуле берiп, бiр кең есiк ашылды. Ар жағынан қарсы жүрген бiр әйел даусы:

– Отауға кiргiз. Үлкен үй ұйықтап қалды! Отауға кiргiзсiн дейдi! – деген бұйрық бiлiндi.

Қараңғы даланда зорға қозғалған Абайды Шәке мен Баймағамбет екi жағынан сүйеп келiп, далан түкпiрiндегi кең ауыз үйге кiргiздi. Қазан аспасында әлi сөнбеген жалындап жанған от бар. Тыныштықта кешкен жылы мекен, адам жайы, өзiнiң ыстық лебiн атты. Қазанда асылған жылқы етiнiң исiмен, сары қидың ащылау түтiн қоңысымен қарсы алды. Ауыз үй болса да кең, таза. Төрiнде үлкен қос терезе көрiнедi. Сырмақ, алаша, таза төсенiштерi де бар. Қонақтарды қазан аспа жанында тұрған қартаң қызметшi әйел мен аспазшы еркек тосып тұр. Тыстан бастап келген еркектiң бiреуi желбегей шапаны бар, жүрiсiне қарағанда, жылпос, жас сияқты. Сол жаңағы ауыз үйдiң iшiне түгел кiрiп болған қонақтарға оң жақтағы төргi үйдiң есiгiн ашты. Ол бөлмеде табалдырығынан бастап, жап-жаңа қызыл-жасыл тақыр алаша төселген. Ар жағы түктi кiлем. Манатпен оюланған, әдемi сырмақ та жайылыпты. Кең, жарық, аса бiр көрiктi жай екен. Алда келе жатқан Абылғазы, Ерболдар бұрын кiрдi. Олар оң жақта, биiк сүйек төсектiң жанында тұрған үй иесiне амандасып, төрге қарай өте бердi.

Ендi есiктен аттап Абай кiрiп едi. Артынан оны сүйей, Шәке қоса кiрген-дi. Абай әуелi оң жақтағы шашақты қызыл шымылдықты көрдi. Қалың құс төсек, құс жастық пен кiсi бойындай боп жиылған сәндi сүйек төсектi де көз қырымен шолып өттi. Ендi үй иесiне көзi түсе бергенде, қатты аңырып:

– Аh! Жаным-ау! Өзi ме? – деп шалқалап, құлай бергендей болды. Төсектiң аяқ жағы мен қырлы пештiң аралығында бiр әйел тұр. Ақшыл көйлектi, қара кемзалды, кимешек шаршылы сұлу келiншек Абайға жан ұшырғандай ұмтыла бердi. Арқасында қалың шолпы шылдыр-шылдыр еттi.

– Жасаған-ау! Абаймысыз? Құдай-ау, сiздi де көретiн күн бар ма едi? Бауырым-ау! – деп кеп, Абайды құшақтай алды. Шолпысы қатты сылдырай, шалдырап кеп, Абай құшағында үнi өштi. Сол шолпы сылдыры шығысымен көзiн жұмып тыңдап, есi ауғандай құп-қу боп Абай тұр. Босағаға сүйенiп қапты. Бұның мойнынан құшақтап, өксiп жылаған келiншектiң алдына құлап түскендей. Буыны қалтырап, бар сүлдерi кетiп тұр. Келiншектi икемсiз қолымен құшақтайын десе дәрменi жоқ, тек аймалайды. Сөз қатуға тамағын бунаған, жағын қарыстырған бiр тас түйiн тұншықтырып барады. Төрге жетпей, келiншек құшағынан босамай, сол есiк алдына Абай бүгiлiп құлай бердi. Төрге шығып отыра берген Ербол, Абылғазылар:

– Ұшып, жаурап кеп едi!