Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Шәкенiң ақылы жүрiстi тоқтату емес, бiрақ қатты жүрмей, баяу жүрiп, iлгерi жылжи беру болды. Үйткенi, тоқтаса, ықтайтын қара-жай жоқ. Мынау желдi аяз қозғалмай отырған кiсiнi тоңдырып ұшырып жiберуi мүмкiн. Алда не де болса үмiт бар. Сондықтан әлi де бiрiнен бiрi қара үзiп қалмай, жылжи беру шарт.

Өздiгiнен ақыл таппас болған жолдастары Шәкенiң сөзiн ақырын үнмен қостап көндi де, артынан тағы ердi.

Тағы да ұзақ сарылған шексiз, баянсыз жүрiс болды. Бұл жүрiс бәрiн де тоңдырумен, шаршатумен қатар, ендi ұйқымен де жүдеттi. Күнi бойы ас iщпеген өзек те талды. Киiмдерi жылы болғанмен, қатты қажыған дене тоңуға айналды. Абай бойы қалтырап, өне бойы тұтас тоңазығанын, артында келе жатқандарға айғайлап айтты:

– Менiң аяғым қатып барады. Ат үстiнде аяқ тоңғанды көргенiм осы. Сен қалайсың, Баймағамбет? – деп артындағы жас жiгiтке айғайлап едi. О да тоңғанын айтып:

– Ендi бiр жерге түсiп тынығып, мызғып көрсек қайтедi? – деп едi.

Барлығы да иiрiле тоқтап, ақыл қосты. Айнала дүние бұл күнде төрт-ақ аттың басы қосылған аясындай, азғантай. Үй орнындай ғана боп бүрiсiп, суық түйiлген. Аттылар бастарына анық қысталаң азап төнiп, ғарiптiкке түскен жүдеу бейнеде.

– Жататын болсақ, бiр тастың панасын iздейiк! – деп едi Шәке. Жүрiстен түңiлiп болған Ербол:

– Ендi бiзге табылайын деп тұрған тас та жоқ. Не де болса құдай деп, аттың бауырына тығылып, осы арада тыным алайық! – дедi.

Осы сөз байлау едi. Бәрi де аттарынан түсiп, төрт аттың жонын боранға бұрып, солардың қосылған тамағының астына бiрiне бiрi айқасып, жантайысып, үнсiз, жым-жырт жатысып қалды.

Бұл шақта суыл қаққан, кейде шырқап, шулаған аяз үнi, боранды дауыл үнi құлаққа тынымсыз ұрады. Осы аттылардан өшiн алмай тынбайтын, соншалық беймаза ың-шың, у-шу долы дүние. Ерболдың тiзесiне басын салып жантайған Абай көз жұмғанда, денесi айналып үйiрiлгендей. Бұларды ат-матымен осы жатқан алақандай қарлы жерiмен де түгел үйiрiп, құйындағы қаңбақтай шырқ айналдырған сияқты.

Жүрек қобалжып, бас айналады. Құлақта ың-шың шыңылдаған, толассыз бiр шуыл тұр. Осы күйiнде, барлық пен жоқтық арасындай бiр халетте, азғантай уақыт жатты да, Абай ойы өшiп, сөнiп, жоққа батты.

...Қанша ұйықтағандарын бiлмейдi. Бiр мезгiлде үстерiне түскен қалың қарды аяқ қолдарымен серпе сiлкiп барлығы оянып тұрғанда, әлi қалың түн екен. Төртеуi де бiр ауыздан, аса қатты тоңғандарын айтып, секiре тұрысты. Алдымен сөйлеген Ербол едi.

– Өй, жiгiттер! Ұйқыдан кiсi өлмейдi. Мына қызыл шұнақ аязда, ұйқы жау. Естi жи, қайрат қыл! – дедi.

– Бiлмеймiн, әсте бүйтiп тоңып көрмесем керек едi. Суық тура етiмнен өтiп, сүйегiме жеткендей! – деп, Абай арлы-берлi адымдап, аяғымен тебiнiп, қозғалақтап жүр. Жас жiгiттер де тоңған едi. Бiрақ олар тез қимылдап, төрт аттың үстiне ақ жабағыдай түсiп қалған күпсек қарды жеңдерiмен, қамшыларымен сыпырып қағып, жылдам айналып, өз бойларын жылыта бастады. Атқа мiнiсiп алып, жолаушылар тағы тартты. Дәл жөнелерде Абай:

– Әйтеуiр адастық. Ендi тым құрмаса, жылынып, қауқар жиып алайық, не де болса бiр сағаттай қатты жортып жүрiңдер! – дедi.

Долы далада, қатуланған суық жүздi өгей далада, бұлар тағы да ұзақ жортты. Бет пен қол болмаса, жүргiншiлердiң аяғы, денесi қатты желiстен жылынып алған едi. Ендi бiр азда, жай ғана сызылып, сараң сәулемен зорға дегенде, елең-алаңдап, боранды түннiң таңы атты.

Жүргiншiлер сөзден қалған-ды. Бiрақ бәрiнiң iшiнде де таң атумен, "дауыл басылар, боран тынар" деген жалғыз медеу үмiт бар-ды. Аттарды аяп, жүрiстi ақырын бүлкекке салған Шәке желдiң бәсеңдегенiн, шуылының азайып, әлсiрегенiн күтiп едi. Тағы да шексiз ұзақ күттi. Дауылды, меңiреу даланың ұзақ жол үстiндегi өкiнiш азап күнi туды. Мезгiл ұлы сәскеге жеттi. Боранды күннiң бар жарығы – осы сұр мұнар, бұдан әрi ашылар күн, айығар боран бiлiнбедi.