Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бұларды кеш мұнары, күн тұманы алдап қана жұбатқандай болады. Елдi көксеп, дауылды даладан қажыған көңiлдерге адам мекенi соншалық ыстық болса да, амал жоқ. Қора-қыстау, мал-жан сияқты боп көрiнгеннiң бәрi де басқа нәрселер болып шығады. Кейде жақын төбенiң аппақ боп аспанмен тұтасып тұрған ұлы бейнесiнде қарауытып көрiнген болымсыз жақпар тас қора сияқтанады екен. Қалың қар iшiнен қылтанақ бойы зорға асып көрiнген тал басы, шеңгел, қарағай, тобылғы бастары бұлардың көзiн алдайды екен.

Жел тынып, бағанағы қатты суық саябырлағанмен айналаны болжай алмаған жүргiншiлер көңiлге үмiт ала алмай келедi. Үйткенi әлi күнге жүрiп келе жатқан жерлерi қай тұс екенiн дәлдi бiлген, анық көңiлi сенген ешқайсысы жоқ.

Шәкенiң долбарынша, бұлар қазiр Пұшантайдың батыс жағынан кесiп өтiп, Айдарлы-қойтастың оңтүстiгiнде, жамбас тұсында келе жатқан сияқтанады. Ендi мықтап бiр жортса, ұзақ сары жоннан асып, Есболат Қарасуының үстiнен түспек керек. Шәке осы бетте дұрыс келе жатырмын деп ойлайды. Тек жалғыз күдiгi Ботақаннан шыға бере, бұлар бастаған қатты жорту, тура беттегенде, жүргiншiлердi Қарасуға әлдеқашан жеткiзсе керек едi. Соған күдiктенедi.

Бағана ең алғаш желге қарап бет белгiлегенде, Шәкемен дауласқан Баймағамбет ендi мынау тұста өзiнiң күдiгiне нығая түседi. Әрбiр жыра, шұқанақ, немесе өзенсымақ өңiрлермен жол жүрген сайын, сол күдiгiн айтады.

– Жердiң қыртысы, Есболат Қарасуының атрабына ұқсамайды. Оның күнгейi мен күншығыс жағында келе жатсақ бiз, ақ отты адырмен, тасты төбелермен, я болмаса тегiс сары жотамен жүрсек керек едi. Мынаның бәрi қайта-қайта бұлақ, өзен, өлке боп, шалғынды, томашалы балқаш боп кеттi. Осы бiз адастық. Ал адассақ қатты терiс кеттiк! – дейдi.

Осындай аз топ екi ұдай болған енжар көңiлмен ақырындап келе жатқанда, күн анық батып, ымырт әбден жабылды. Ендi белгiсiз сапар ықтиярсыз жүргiншiлердi түн жолаушысына айналдырды. Күнi бойы жортқан аттар азғана толас алсын деп,, жүргiншiлер ендi бiр суаттың басына келiп түсiп, қырау басқан жарау семiз аттарын бiрталай уақыт оттатып алды. Аттан зорға түсiп, кез келген орынға жантая құлаған Абай, үнсiз жатып, көзiн жұмып, Шәке мен Баймағамбеттiң жол жөнiндегi дауын ойлады. Бiрақ қанша ойласа да, бiр ғана ыза аралас қападан басқа еш нәрсе таба алмады. Ақылдасып көрiп едi, Ербол да тыңнан еш нәрсе тапқан жоқ. Бiрақ әр кезде сабырлы Ербол қазiргi талып, қажудың үстiнде де Абайға бiр қалжың айтты.

– Сен екеумiз атқа жүруге мықты болушек. Бiрақ даңғыл қара жол болса, беттi түзеп қойып, әйтеуiр "құдай салды, мен көндiм" деген ұзақ сонар, қара жортуылға тәуiр едiк. Болмаса күздiң айсыз қараңғы түнiнде адаспай жол тауып көрген өнерiмiз жоқ едi-ау, ә! Ендi қысқы ақ боранда, жолсызда, шүйкедей жалғыз қосты табатын бiз бе? Мен шынға келсем, мынау құдайдың қу даласында сол қосты табу қалың шөптiң арасына түсiп кеткен иненi табудан оңай деп тұрғаным жоқ. Сенiң одан озған өнерiң болса, өзiң бiлесiң! – дедi.

Абай өнерiм бар деп айта алған жоқ. Үндемей күрсiнiп қойды. Ерболдың айтқаны мұның да көңiлiнде, дәл осындай боп ұялаған күдiк едi. Осымен жолаушылар тағы да Шәкеге бастатып, атқа мiнбек болғанда, бағана тынған жел тағы да қайтадан лезде көтерiлiп, зуылдап, шулап, ызың салды.

Сол ызың осал белгi емес, үлкен, зәрлi суықтың кәрлi белгiсi екен. Жiгiттер атқа мiнiп ап, тағы жортып жөнелгенде, күндiзгi ажалдай ақырған қатты боран, алақаншықтап ышқына соғып, қайта құтырды. Суық күндiзгiден әлдеқайда қатты едi. Азғана уақыттың iшiнде жүргiншiлердiң ығын кетiрiп жiбердi. Бiразда алды-арты айғайласып, тоқтап тұрып:

– Ойпыр-ай! Ендi қайттiк!?

– Шын сор ендi болмасигедi.

– Бұл түн боранында жүрген жақсы ма, әлде бiр жердi паналап жатқан жақсы ма, қайсысын етемiз?

– Жел бетiнен адасқан жоқпысыңдар? Ендi не ойларың бар? – деп, соңғы сөздi Ербол айтып барып, даурыға тоқтасқан.