Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Бетiмiз терiс болса, онда адастық. Адасқанда, шырқап адасып кетуге де болады. Ал егер адаспасақ, онда осы жiтi жүрiспен кеш батқанша Есболат Қарасуын сипалап қаламыз. Боран ықтиярға қоятын емес. Аяңдап бүлкектегенмен бәрiбiр суық жеңiлмейдi. Адаспасқа оның себi де жоқ. Аяңдап, маңайды шола жүрем дейтiн емес. Ендi не де болса, тағы бiр ұзақ жортуға белдi бекем буып алыңыз, Абай аға! – деп қоңыр аттың айылдарын қатты тартып ап, тағы да ырғып, атына мiндi. Абайлар үн қатпастан, бұрынғы қалпынша Шәкенiң соңынан ердi.

...Қанша екенi белгiсiз, ұзақ бiр шыдамға тiстенiп бекiнiп алғандай болған жолаушылар көп заман толассыз, тынымсыз қатты жүрiстен аумай келедi. Көптен құлаққа беймаза боп ысқыра шулап соққан жел кейде ерекше бiр ызамен ышқынып кетiп, екпiндетедi. Күнi бойы үзiлместен, шу-шу еткен жалғыз үн құлақ талдырғандай. Сарылған суық сазынан жаңылған жоқ. Кейде ақ боран, қатты аяз ұлып та кетедi. Көп бөрiнiң боранды далада, құтырған дауыл iшiнде, баспана iздеп, жас қан iздеп, қосылып ұлығанындай, азан салады.

Сондай ұлыған қарлы дауыл астында елсiз меңiреу дала Абайдың өзi туып-өскен сахарасы болса да, қазiрде соншалық мейiрсiз, қатал, өгей анадай. Кеше ғана балалығы мен жiгiттiк жастығының жасыл шөбi сарғаймас алтын бесiгiндей болса, сол қызықты қан жайлау қазiр суық қабыр ызғарындай аяздап, қырауытып тұрған тас табытындай.

Осы сәтте, бұл ұзақ бейнеттi ауыр шақтарда, дүние деген бiр-ақ уыс. Ұйтқыған қарлы боран iшiнде тек бiр-ақ ауылдың қотанындай ғана. Дүние сонша бүрiсiп, алай-түлей iшiнде кiшiрейiп, тарылған, астан-кестенге түскен. Бұл дүниеде аспан деген, жер деген, тау-су деген, өлке-жота деген айырма да, бiтiм, жаратылыс та жоқ сияқты. Бұның Абай ұққан аты қазақша емес, орысша кiтаптардан ұғынған екi сөзге дәл келедi. Бiрi – хаос, бiрi – стихия. Әлдеқандай кiтаптардың айтуында дүние пайда болғанда, ең алғаш осындай алай-түлейден туса керек. Ыстық судың қайнап ойнағанындай. Не тулаған теңiзде тау толқынының көбiгiн аспан атып, шапшып құлағанындай. Сол толқын iшiнде ажал жүзiн сәт сайын күтiп келе жатқан кiсiге де дүние осындай бiр-ақ уыс болса керек.

Жорту аяқталған жоқ, бұл уақытта тоңу үстiне шаршау да қосылды. Сонымен қатар: "Ойпыр-ау! Айығары бар ма!? Аяқтай ма бұл жүрiс? Ендi қашан?"– деген күйгелек шыдамсыздық кеудеден жалын шығарады. Бiр уақыт жел ақырын бәсеңдей берiп, шұғылынан үзiлiп тоқтады. Абай iшiнен:"Япырай, тiлек қабыл болғандай ма? Жаңағы налыған зар сияқты шолақ тiлектiң орайы, өтесiнi ме?" дегендей боп, лезде үмiтке ауысты. Осы уақытта Шәке аттың басын тартып, бәрi де iркiле тоқтап жабырлай сөйлестi.

– Басылды бiлем! Күн жарықтық бiзге болысайын дедi ме? – деп тоқтаған Шәке, ендi ақылдасып алмақ едi. Бұл уақытта қар жауып тұр, қазiр бағанағыдай қиыршықтап жаумай, ендi жай, баяу жапырақ қар түсiп тұр едi. Күн тынғанмен, айнала тұман және жауып тұрған қары қалың. Жүргiншiлер аяңдап, атқа тыным берiп, өздерi де толас алып, ендiгi беттi ақылдасып аңғаруға кiрiстi. Бұл шақта, қыстың қысқа күнi батуға таянған едi. Күннiң бұлыңғырынан ба, жоқ ымырт таяу ма, әйтеуiр айнала боран басылғанмен, болжап болмастай қою сұр мұнар қоршауында тұр.

Үмiтшiл көздер ойда жоқ жерден қарауытқан қыстау көргендей болады. Немесе жақында шашырап жайылған iрi қара мал сияқты бiр нәрселер қарауытып, бадырая қалады. Бiрақ осыны әрқайсысы жеке-жеке байқаса да, жолаушылар бiрiне-бiрi анық сенген үнмен айта алмайды.

– Әне бiреу не?

– Мынау қарауытқан немене?

– Мына жағымызда бiрдеңе қалып бара ма? – десiп, бiрiн-бiрi алаң етiсiп, әр жаққа аласұрып келедi.