Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абай да Тұрғанбайдың жаңылғанын бүгiн анық аңғарған едi.

– Мынаның айтқанын iсте. Ендi қыңырайғанды тоқтат, Тұрғанбай, – дедi.

Осымен құсты үш-төрт күндей қайта бабына келтiрумен жүргенде, Абай аңшыларға ермей, қоста қалып отырды. Жиреншенiң бұларды мазақ қып, қалжақ етiп кеткенiн анық аңғарған Абай оған кектенiп ызаланған жоқ. Бiрақ қатты ойыннан ұтылғанына ұялды. Бұл күндер күн бойы салбуырынға ала шыққан бiр қоржын кiтаптарын алдына жайып салыпты. Қостың iшiне күнi бойы от үзгiзбей, жылы жаққызып, арқардың жас етiнен майлы қуырдақ қуыртып, оңашада кiтап оқумен болды.

Осымен үш-төрт күн өткен едi. Бұл күндерде Тұрғанбай мен Абылғазы: "Қарашолақтың бабын қайта таптық. Зар күйiне қайта келтiрдiк" десе де, қосқа көп түлкi келген жоқ. Үш-төрт күн iшiнде екi құспен жүрiп, алғандары екi-ақ түлкi болды.

Сонымен ендiгi бiр кеңесте Тұрғанбай мен Абылғазы Абайға: "Бұл өңiрден көшейiк, бұнда түлкi арылды. Ендi көшкен соң ұзақсынбай, тура Машанға көшейiк!" дедi. Қысқы күнде Бақанас пен Машан арасы күндiк жер. Жолсыз, қарлы, қалың адырлармен Машанға жету оңай емес. Бiрақ, әлi – әзiр қыстың басы. Қар оншалық қалыңдай қойған жоқ. Аңшылар құстардың бабы күштi дейдi. Арқар, бұғы ататын Бәшей де болса, "бұл маңнан арқар ауып кеттi. Сол, қысқы тұрақты мекенi Бұғылы, Машан тауларына кеттi" дей беретiн.

Машан Шыңғыс елiнiң жерi емес. Ол Тобықтының Қаракесек жақтағы шеткi руының бiрi жайлайтын қоныс. Абай осы жасына шейiн ол тауды аралап көрген де жоқ едi. Қысты күнi ел бар ма, аңшы бар ма, кiмдер мекен етедi, оларынан да хабарсыз болатын. Тек ол жақты сұрастыра отырып, Тобықтының ойда-қырдағы бар мекенiн бiлетiн зерек Абылғазыдан азғантай дерек алған. Машанның кейбiр қуыстарында Ескене және Мотыштың бiрен-саран ауылдары болады екен.

Жолы алыс, елi бөтен, белгiсiз сапар Абайды онша қызықтырып, тартпады. Қайта жолдастары осыны айтқалы көңiлiне амалсыздықтың бiр жадаулығы да келiп едi. Бiр ойдан: "Осы жайлаулардың аңы азайса, елге қайтып кетсе нетер едi!" деп қобалжыған-ды. Бiрақ онысы мынау өңшең аңшы, қажымас қажырлы жiгiттер қасында ерiншектiк, табансыздық боп көрiнуге мүмкiн. Сондықтан "бiр сапарға неге болса да шыдайын, Машаннан ары аңды тоқтатып, Шыңғыстың сол тұсынан асып түсiп, бөктермен Қыдырды басып, Жидебайдағы ауылға оралармын!" деп ойлады.

Абай көнген соң, үш қос ертең ерте жығылып, Бұғылы, Машанға қарай беттейтiн болды, Абылғазы Абайдың Машанға жүруiн өзi мәслихат еткендiктен, ендi Жиренше мен өзiнiң қосын да солай көшiретiн болып, түн ортасынан аттанып кеттi.

Ерте елең-алаңда Қырғыз-шатынан қос жөнелдi. Аңшы, бүркiтшiнiң көбiн сол көшке ертiп, көшке басшы етiп Тұрғанбай мен Смағұлды сайлап, Абайлар төте жолмен, төрт кiсi бөлек тартты. Бұлар Абайдан басқа, Ербол, Шәке, Баймағамбет болатын.

Көштен айрылысарда, Абай мен Смағұл байласқан уәде бойынша, бүгiн бұлар Бұғылыға жете қонбайды. Бұғылының бергi деңгейiндегi "Есболаттың Қара-суы" дейтiн, Оразбай қонысында түйiспек болған. Түндегi уәде бойынша, бүгiн сол жерге Жиренше мен Абылғазының қосы жетiп қонбақшы. "Содан ары ертең Бұғылыны аралап, Машанға еркiн жетiп, ерте, түсте барамыз. Күн ашықта жайласамыз. Бүгiн жетемiз деп өктемейiк. Асықпай, ара қонып-ақ барайық" дескен-дi.

Осымен Абай бастаған төрт аңшы Қарғыз-шатынан шығып, Жәнiбектi желкелеп, Қазбаладан өтiп, күн түске тақаған кезде Ботақан-ошағынан аса бердi.

Бұл жолда да қар қалыңдай қоймапты. Жүргiншiлер келе жатқан әзiргi жерлер – Абай ауылдарының, ағайындарының жылдағы, жазғы таныс қоныстары. Аттар семiз, күйлi. Тегiс тағаланған, жүрiске қажитын емес. Бiр қалыпты бұлаң құйрықпен жiтi жортып келедi. Тынық күндерде жауған ақша қар әлi сырттың аязы мен қатты желiн көрмегендiктен, үлпiлдеп, мамықтай боп, күпсек жатыр. Ат аяғына бөгеттiгi азғана. Бiрақ аттың шашасынан асқан, жолсыздың қары болғандықтан, жолаушылар қатар жүрмей, шұбыра жортып келедi.