Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Тобықты бола ма? Сыбан, Керей, Уақ бола ма? Кiмнiң маңдайы жарылып тұр екен?

– Төрт арыс бас қосқанда, Арғын аға емес пе? Жолжүлдi Тобықтыдан бөтенге кетпес, – дескендер де бар. Ру талас, бақ таластың демi, үнi сияз басына келген, сөз қуған – атқамiнер, старшын елубасылар, атшыбар қосшылар, қошеметшiлер арасында осылайша лау-лау етедi.

Абайлар Оспан үйiнде кеш тұрып, асықпай атқа мiнiп, түске жақын ғана ұлықтар үйлерiне тақап келiскен едi. Бұлар сияздағы ұлықтар да емес. Даугер, арызқор да емес. Жай, "жиын қайтер екен!" деген қалыс тыңдаушылар. Өздерi қазiр оннан аса кiсi, қалың бiр шоғыр салт атты. Бұл топтың ортасындағылар Абай мен Асылбек. Қасында Ербол, Шәке, Байкөкше бар. Түнде Абайға оқшау жағдай iшiнде кездесiп қосылған Көкбай бар. Және соның құрбысы Ақылбай тәрiздi жастар да қастарында келе жатқан.

Абай жиын ортасында Байкөкше, Ербол, Асылбектерге, анау ұлық үйлерiнiң айналасында сабылып, сапырылып жүрген болыс, тiлмаштарды көрсетiп, әзiл өлең айтып келедi. Кеше кештен берi Лосовскийдiң босағасынан сығалап, есiгiнiң алдында анталап жүрген өз туысқандары мен өзге елдерден шыққан болыстарды Абай түнi бойы есiнен кетiре алмаған. Әлдекiмнiң аузынан "Тәкежан болыс", "Молдабай болыс", "Ысқақ болыс" деген сөздер шыға қалса, Абай ылғи сылқылдап күле беретiн. Қазiр ұлық үйлерiнiң маңында топталып жүрген әбiгер жандарды көргенде, Абай өзгерiп кеттi. Кеше кештен оралып жүрген бiр ащы сайқымазақ қазiр күлiп айтқан өлең жолдарына айналды:

Атшабар келді лепілдеп,

«Ояз шықты, сияз бар»,

«Ылау!» деп, «Үй!» деп дікілдеп,

Сасып қалдым, күн тығыз,

Жүрек кетті лүпілдеп...–

деп, қамшысын iлгерi созып, Ояз үйлерi жаққа нұсқағанда, Байкөкше, Көкпай, Ерболдар қарқылдап күлiсiп жiбердi.

– Тағы, тағы! Ар жағын, ар жағын айт. Келiп тұр ғой! – деп, Байкөкше қоңыр төбел атын тебiне түсiп, Абайға қарай сығылыса бердi

... Қайраттанып халқыма

Сөз айтып жүрмін күпілдеп,

«Құдай қосса, жұртымның

Ақтармын осы жол сүтін» деп,

Қайраттысып, қамқорсып,

Сайманымды бүтіндеп.

Оңашада оязға

Мақтамаймын елімді.

Өз еліме айтамын:

«Бергенім жоқ, - деп белімді», –

дедi. Абай кешеден бергi сөзсiз күлкiсiнiң, бүгiн мынандай оқыс өлеңмен жадырай бастағанына өзi де сүйсiнiп, топ iшiнде қатты күлдi.

Көкбай Абайдың ақын екенiн бұрын естiген жоқ едi. Ол өзi де өлеңдi артық сүйетiн. Жеңiл жортпа, шаншу өлеңдердi айта жүретiн. Абайдың жаңағы өткiр мазағына ол қызыға қосылып кеттi. Әсем, зор үнмен бiр-екi жолды о да лезде қосып жiбердi

Қойма қойып әр жерге,

Тығып жүрмін сырымды.

Жауығатын жатымнан

Аямаймын қырымды! –

деп қалды.

Абай Көкбайға күле қарады. Бар денесiмен шұғыл бұрылып:

– Өй, Көкбай, сен әншi ғана емес, ақын да екесiң ғой. Мұның жақсы! – деп едi.

Көкбай қалжыңмен, күле жауап бередi.

– Абай аға, сiздiң ақын екенiңiздi мен де жаңа танып, қостағаным ғой! – дегенде, қатар келе жатқан жастар Абай мен Көкбай екеуiне де қызыға қарасты. Тағы да айта түссе екен " дегендей бiрiне-бiрi сығылысып, құлақтарын қатты түрiп келе жатыр.

Бiрақ бұлардың тобы дәл осы кезде ұлық үйлерiнiң шетiне тақап қалған екен. Бәрлерiнiң бүйiр жағынан қатаң үнмен дауыстап, Абайларды шақырған бiр дауыс естiлiп қалды. Аттылар жалт-жұлт қарасқанда, жақын жерде дөңгелене отырған көп адамның жиыны көрiндi. Солардың орта тұсынан түрегелiп, жеңiл қара тымағын қолына алып, Абайларға былғап, шақырып тұрған Тәкежан екен. Аттылар бұрылып келiп, дөңгелене отырған жиынға жапыр-жұпыр сәлем берiсiп, амандасып қалды. Тәкежан тұрған қалпында: