Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абай шал достарымен ұзақ амандасып болған соң, бұл екеуiн ертiп ап, iстерiн қолма-қол жайлау үшiн сөзге кiрiспек едi. Қатар жүрiп келе жатып, Дәркембайға қарады. Оның аңсағай бойына жарасқан шапанын, қонымды тымағын ұнатты. Ералыдаға жатақтың амандығын, қазiргi күйiн, бұлардың қанша жүргенiн сұрастырып келедi. Абайдың iздеп келе жатқан адамдары бар. Ояз үйлерiнiң сыртын ала оқшауырақ бiр топ отыр екен. Өзiне керек кiсiлерi сонда екенiн алыстан аңғарды да, Абай осы топқа қарай беттедi.

Дәндiбай Дәркембайдан қартаңырақ, ашаңдау. Белi де бүгiлiңкi болатын. Ол Абай мен Дәркембайдың жүрiсiнен кейiндеңкiреп, қамшысын арқасына ұстап, соның ұзын сабына екi қолын артып, белiнiң кiрбеңi барын бiлдiрiп, жорғалай басады. Бұның түйе жүн шекпенi, ескi сеңсең тымағы бар. Ажымды мойын, иегi, селдiр сақалынан бiлiнiп тұрған. Солған ұрты, барлық кескiнi қазiргi келе жатқан түрiнде оны Дәркембайдың атшы шалы сияқты аңғартады.

Абайлар беттеп келе жатқан топ Ырғызбай адамдарының оқшауланып, оңашарақ отырған тобы екен. Бұл дөңгеленген жиынның орта тұсында қызыл күрең жүздi, бурыл сақалды Майбасар отыр. Қасындағылар Тәкежан, Ысқақ, Шұбар, Ақбердi, Ырсай сияқты Ырғызбайдың кәрi-жастары екен.

Олардың Абай көрiнбестен бұрынғы әңгiмесi осы Абай жайы едi. Бағана, төбе бидi сайларда Абайдың сөйлеген сөзi билiктi Ырғызбай баласына бермей, Бөкеншiге, Асылбекке әпергенi бұл топ арасында аса бiр мiндi, кiнәлы жұмыс боп сөйленiп отыр.

Болыстар Ырғызбайдан сайланғандықтан, "ұлық шырайы Құнанбай баласына ауды" деген лақаптардан, Майбасар көңiлiнде соңғы күндерде үлкен тоқмейiлдiк болатын. Ол iшiнен: "болыс жастар болса, төрт арыстың жиыны төбе билiктi Тобықтыға ұйғарса, ендi оны Өскембай баласы алмай, кiм алады? Бұл ортаға ондай дәреже келсе, төбе би ендiгi Ырғызбайдың үлкенi – мен болмай, кiм болады?" деген жасырын, бiрақ – құмар ойы болатын. Өз есебiнен көбiнде ұшқары, үстiрт, қыңыр жайылып жүретiн Майбасар: "осы Балқыбек сиязы менiң ырысым болар. Төбе би болғанның жолы – жөнi бөлек. Нелер қиын, қалың даулар бар. Оған билiк айтушының жол-жүлдесi өзгеше. Төрелiктiң түсiмi нағып, олқы болсын. Құдай қосса, бұл жолы үйiрлеп жылқы, қоралап қой айдап, тiзiп қайтса, одан асыл не болсын!"– дегендей ойларды ойлайтын.

Ендi бiлсе, жаңа осы топты жиып алған Тәкежан, Ысқақтар:" бiр үлкен бақ өзi оралып келiп едi. Өзiмiздiң кесiрiмiзден Ырғызбайға бұйырмай, бөтен атаға кеттi. Кетiрген Абай, Абай кетiрдi!"– дескен.

Майбасар бұл хабарды естiгенде, ызаланып, танауы қусырылып кеттi.

– Осы өзi келiп тұрған бақты басқа теуiп қай асқаны Абайдың? Асылбектi сыйласа асын берсiн, өз алдындағы малын берсiн. Ата ұлына, қажының абыройына төрт арыс ұйғарып тұрған билiктi бiзге қимай далаға қуғаны, қалай адасқаны бұ? Ағайын кеңесiне салып, ақылдасу да жоқ. Бергенде, тым құрмаса татымды қып танытып, бұлдап та берсе екен-ау! Шайқы-бұрқы дуанадай, шаша салған несi! Желге шашқаны ма, атамның абыройын! – деп кекетiп, ұрсып тоқтады.

Тәкежандар өздерi жақтырмаған хабарды қысқа қайырып айтқаны болмаса, көп үндеген жоқ.

Майбасар сөзiн қостап, Ырсай, Ақбердiлер де Абайды қыжыртып, мiнеп өтiстi.

Тәкежан Шұбарға қарап, мысқылдап сөйледi:

– Осы төбе бидi сайлағанда Абай: "жарлы-жақыбайға, жетiм-жесiрге, қарiп-қасерге жақсылық ететiн кiсi керек" деп, со бiр сөздi соншалық қазбалағаны несi? Кiсi өлiп, ысқат байлап дәуiр жүргiзгенде "қарiп-қасер, жетiм-жесiр" дегiш болушы едi жұрт. "Садақа, құшыр-пiтiрдi қарiп-қасерге бер " деушi едi. Бiздiң бұл жiгiтiмiз Балқыбектiң сиязын бiреудiң жаназасы деп бiлдi ме осы? Төрт арыстың басын қосып отырып, жаңағы Маекең айтқан шайқы-дуана болғанына намысым иттей келдi! – дедi.