Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Бiз пәле қуып, дау қуайын деген жандар емеспiз, шырақтарым. Оны қуар дәмем кәнi, дәрменiм кәнi? Байды арқаланып, кiсiнiң артығын сұрап алайын деп те жүргенiм жоқ. Ақы адал малымды iздеп келдiм. Өзiм ғана емес, көбiмнiң көлдей тiлегiн әкеп отырмын. Екi түрлi дауым бар. Қырық үйлiнiң екi есе боп кеткен есесi бар. Әуелгi сөзiм: былтыр пiсiп тұрған бес жер егiнiмдi мынау Тәкежан, Майбасар және шырағым Шұбар, өз аулыңның, анау Сүгiр аулының жылқылары күздi күнi жеп кеттi. Ақ-еспе, Сар-жырық, Тақыр-тұма, Қашамада ауылдарың отырғанда, кезегiмен төрт түндей түсiп, тып-типыл құртып кеттi. Соны былтыр жоқтап ем, биыл жығылған үстiне жұдырық деп, көктемде жаңа қылтанақтап келе жатқан тағы бес жер егiнiмдi, сол жаңағы ауылдар тағы таптап, қара топырағын шығарып кеттi. Бiзге дән орнына, шаң қаптырып кетiстi. Көкке ұлытып кеттiң, ағайын! Сол бiр сөзiм. Екiншiм мынау: – Ысқақ шырағым, сенiң Қызыл-мола болысына қараған, қан құйлы ұрының аулы – Ақымбет аулы бар. Жетi бiрдей атымды алып барып, көрiнеу көзiн жоғалтты. Осы екi шал қуа бардық. Сорғалаған қан, сойқақтаған iз дегендей, ант амансыз, жан күмәнсыз, жалтартпай отырып, ұрылардың мойнына салдық, бiрақ араға хат жүрдi. Сыбыр-сыпсың, сәлем-сұмдық жүрдi. Шығарып берген ұры қасымнан табылды. Соны қимады ма, жә болмаса, Ысқақ өзiң, қол астына қараған Ақымбет аулының сөзiне бұрын сендiң бе? Жетi бiрдей атымнан жетi лақ алмастан, ұлардай шулап, тағы қалдым. Абайға айтпай, кiмге айтам? Есемдi әперер жиын болса, мұңымды шақпай, жоғымды қумай, қайтiп қалам? Менiң сөзiм осы-ақ болыстарым! – деп, Дәркембай сөзiн аяқтады.

Тәкежанның iшiнде Дәркембай сөзiнiң тұсында, неше рет толқып келген ыза мен томырық ашу бар едi. Бiрнеше рет қозғала түсiп, Дәркембайға қабақ түйе қарады. Ақырып, ұрыспақ болған адамдай, оңтайланып та көрiп едi. Бiрақ алғашқы қақтығыста Абайдан тайлығып қапты. Қайнаған ашуын сыртқа шығара алмады.

Дәркембай дауынан соң, жиын бiраз үнсiз отырып едi. Аз уақытта Шұбар ептiлiкке салды. Ол бұл сөз ұлыққа жетсе де, билер алдына барса да, осы отырған Құнанбайдың үш болыс баласына абырой әпермей, жаманат келтiретiнiн тез аңғарды. Әсiресе, Абайды тыйып тоқтату қолдан келместей. Шұбардың ептiлiгi ендi үлкен сөздi жайлап бiтiру, зәрсiз тарқату жөнiнен байқалды. Ол Дәркембай, Дәндiбайға көптен бергi сырлас, мұңдас кiсiше жабыса сөйлеп, жылы жүзбен жан тартты. Сөзiне күлкi аралас, жылылық кiргiздi.

– Сүйтiп, екi кәрi, жайларыңды аңғарсам, бүгiн есе берер түрiң жоқ. Өздерiң менiң болысымның қазағысың. Сыртпен даулассаң, сөзiңдi өзiм қуатын қарашым екесiң, бүгiнде, бiрақ, қарашы десем де, жуандап тұрсың, – деп күлiп алды. Бiр жағында жүйрiк жоқшың Абай ағам отыр. Оның ар жағында, былай тартса Оязы, былай тартса төбе биi. Сонымен, сен екеуiң қырық үйлiнiң iшiнде, "ең жолы болғыш, ақжолтай шалдар болдың ба!" деп отырмын. Түбiнде құдайға қараған мақұл! – деп, Тәкежан мен Ысқаққа көз тастады. Бұлардың ақысын өзiмiз де жемейiк, өзгеге де жегiзбейiк, туысқандар! Сөз аяғы сол болсын. Тек қазiр осы арада Абай ағам кесiгiн айтсын да, тыным, тыныштығын тапқызайық бұл сөздiң! – дедi.

Мынау сөз, мына билiктi неше қырға төңкерiп және туралап алып шыққан Шұбар, Абайға жүйрiк көрiндi. Iшiнен: "Тәкежан, Ысқақтан мынау сонағұрлым зерек екен. Мынаның алды бар-ау! Тек қайда барар екен!"– деген болжалын шеше алмай, ойланып қалған.

Дәндiбай өзi дауға араласпаса да, Шұбардың жаңағы сөзi Тәкежанды көндiрiп, бұларды ырзалап Абайды тоқтатып және Құнанбай баласының абыройын арашалап жатқан епшiл сөз екенiн әбден аңғарды. Ендi тоқтамастан басын изеп, әлдененi құптағандай боп отыр едi. Бiраз ыңырана түсiп:

– Е-е! Сөз жүйесiн тапса, мал иесiн табады-дағы. Олай болса, соқырдың тiлегенi екi көзi, төреңе құлдық, шырағым. Дегенiң болсын! – дедi.

– Айтсын, айтсын! Шұбар барды айтты, кесiктi Абай ағам айтсын! Тұрдық, болдық сонымен! – деп Ысқақ та тез көне кеттi.