Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Осымен қатар, Найман-сыбанға, Керей-уақтың болыс, билерiне бекем жетiп жатқан сөз тағы бар. "Абайды Семейдiң бар ұлығы бiледi. Елге шыққаны сыйлас, тiлiн алады", дейдi. "Сүйтiп, бұл күнде Құнанбай Құнанбай емес. Кешегi бiр күнде Құнанбай деген айбынды ат болғанмен, қазiр ол тек тiрi әруақ. Болыс болып жүрген өрен-жарандары болса, оның көбi де ел алдына түскен, көптен бойы өскен, озық адамдар емес. Тәкежан, Ысқақ дегендерi бұрынғы ата абыройын бүгiн кертiп жеп жүрген, тоны сұлу тұғырлар. Ендi кiсiлiк бар Тобықты iшiнде бiреуде болса, осы Абайда. Болыс болған өзгелерiнен, жай бетiмен бейбiт жүрген Абай – адам да, азамат та!" деседi.

Осылай басталған сөздер Керей мен Найман тiккен үйлерде, дөңгелек жиындарда бiрер күн қайта-қайта еселеп көп сөйлендi. Сол сөздердiң бiр ұшығын ұстап, Жұмақан Лосовскийге де кiрiп шыққан. Тойсары Қарқаралының Оязына да ақыл салып, айта барған.

Ойында дәнеңе жоқ, тек Асылбектiң төбе билiгiн тамашалап, Жиренше, Оразбайлардың Керей-найман билерiмен тiзелесiп, қағысқанын тыңдап жүрген Абай бiр күн түсте Ояздан шақырту алды. Барса, төбе би Асылбек те сонда. Қарқаралының Оязы да Лосовскийдiң қасында екен.

Осы бiр жолғы қысқа кездесуде ұлықтар мен Асылбек Абайға Керей-найманның тiлегiн, талабын айтты. "Ара ағайын елдiң ара биi боп, мынау үлкен пәленi тоқтатуға себепшi бол!" дедi. Абай, бұл тiлек ұлықтардың өзiнен шыққан сөз емес, Керей мен Найманның көбiнен шыққан сөз екенiн бiлмекшi едi. Асылбек: осыны өтiнiп отырған бұл орын емес. Бiр жағы Жұмақан, бiр жағы Тойсары екеуi де маған келдi. Сенi осыған көндiрiп бер, ағайын жарасын емдеуге шақырамыз. Қандай билiк айтса да тоқыраймыз деп кеттi, – дедi.

Осы хабарды естiген соң Абай көпке созбай, өзiнiң Керей-найман арасына билiк айтуға көнгенiн, әзiрлiгiн бiлдiрдi.

Ояздар билiктi Абай айтатын болғанына дұрыс қарасты. Бұны билiкке белгiлеумен қатар Қарқаралының Оязы Синицын, қыз атынан түскен екi арызды көрсеттi. Абай арабша жазылған арызды ұлық үйiнде отырып оқыды. Бiрақ, Оязға да, Асылбекке де қыз арызы турасындағы өз көңiлiн аңғартқан жоқ.

Сол күнi Абай, екi жақтан үш-үштен, алты ғана кiсi шақырып алды. Бiраз әңгiмеде аужай түйiстi. Абаймен бұл жолы кездескен Найман кiсiлерi Жұмақан, Барақ төре, Тәңiрбердi болатын. Керейден – Тойсары мен Бегеш, Тышқанбай. Осы аз адамдардың сөзiне Абай Жиренше мен Оразбайды ерте келдi. Керей-найман адамдарына Абайдың бұл жолғы сөзi бiр жайдан өтiлу.

– Жә, екi туысқан, сөзiм ем болып, ел тыныштығы табылатын болса одан аянар, iркер күшiм де, ниетiм де болмас. Бiлiмiм жетпей қалса, бабыңды таппасам, қолымнан келмеген болса, оны кешiрiм етерсiң. Бiрақ аңғарып, түйiп байқасам, бұл сөз жесiр дауынан басталғанмен, ұланғайыр iс боп, қат-қабаттап кетiптi. Екi ел арасында көптен жүрген барымта, ұрыс-қағыс бар. Шабуыл-шандуылға жеткен үлкен түйiндер бар. Бұл күнде талай ердiң құнына тақау ақы, мүлiк сөзi бар. Осының бәрiне билiк айтатын адам көп отырып, көп тергеп, қалың сөзге қапысыз кiру керек. Бұған бiр кiсiнiң уақыты да, шама-шарқы да жететiн емес. Бiр кiтаптан оқыған нақылым бар едi: "жалғыз ақыл жақсы, бiрақ екеу болса бекем болар " деген! – деп, Абай бiраз тоқталып қалды. Келтiрген мысалы орыс халқының мақалы едi. Тоқтағаны – даулы елдердiң аңысын аңдымақ болатын. Суық қабақ Жұмақан сыр бермейдi. Тойсары да Абай сөзiнiң артын тосып отыр.

– Сiздерден өтiлiп алайын деп отырмын. Жаңағыдай көп iске, көп көзге адамның мұршасы жетпейтiн болған соң, көмекке кiсi алайын деп ем. Осы дауды тексерiсуге өз қасыма көмекшi би етiп мынау Жиренше мен Оразбайды алғалы отырмын. Соған жауабыңды бiлсем деймiн, туысқандар! – деп, сөзiн бiтiрдi.

Керей-Найман бұл отырыста Абай тiлеген жауаптарын тез айтып, келте қайырысты. Жұмақан да, Тойсары да қасындағы кiсiлерiне сөз салмай-ақ:

– Дегенiң болсын!

– Ал! Көмегiңе кiмдi аламын десең өз еркiң! – дестi.