Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бiрақ осы хабар қыздың қайнына жетiсiмен, неше саққа құбылады. "Жуандық, елемеушiлiк, әруақ аттау, Сыбан-найманды қор етiп, жермен-жексен ету!"– деген неше түрлi намысты шабақтаған, зәрлi кекшiл тiлге ауысады. Аяғы ұзаққа бармайды. Бiрер-ақ жол елшi ауысады да, үлкен жаулық жон көрсетедi.

Содан берi қар кетiп, көк шығысымен Сыбан мен Керей бiрiнен бiрi кезек барымта алысады. Неше рет қалың қол боп аттанысып, ендi шабысарман боп отыр. Соққыға жығылған, өлiмшi жаралы болған, қалжа жеп жатқан екi жақтың азаматы бұл күнде елуге тарта бар деседi. Қазiр де осы сияз болып жатқан күннiң өзiнде Қожагелдi мен Шақантай iшiнде тыным жоқ. Түкi-сыбан, арғы Найман болса, оның да жылқысына күнде қиқу араласқан. Гулетiп найза қағып, шаба тартып, Керей барымташылары да тыным тапқызып тұрған жоқ.

Балқыбек сиязы шақырылғанда Қарқаралы, Семейдiң екi Оязы өздерi келiп, бас қосқанда үлкен, тығыз ұланғайыр, пәлелi iс, осы Салиқа қыз дауы болған. Пәлеге батқан жұрттың саны көп. Қазiр сияз басына келген Найман-сыбан кiсiлерi, Керей адамдары бұнда да дүрдараз. Екi жағы өздi-өз Ояздарына Балқыбек басында да арыз тоғытады. Жалған куәлiк берiп, жан-иманын, ант-аманын айтысып жатқан. Төрт арыс жиынында Найман-керей араздығы қатты болу себебiнен арадағы Тобықтыға абыройдың оралуы оңай болған.

Абай Асылбекке әперетiн төбе билiктiң төркiнiнде, арғы астарында осындай көп қатпарлар жатыр едi. Екi арыстың бiрiне бiрi қимай қызғанып, қырқысар дәрежесiн Тобықты өз өнерiмен алмаған. Оны Майбасар, Тәкежандар:"Арғын аға болғандықтан емiн-еркiн, дау-дамайсыз сыбағамызға алдық" десе, "би Өскенбай, қажы Құнанбай атына, абыройына жығылғаннан ел келесi өзi сыйлады" десе оның бәрi бос мақтан. Ырғызбай iшiнiң дағдылы ұр-көппелiгi болатын.

Екi жақтың арбасып, қабақ торысқан болыстары "бұл билiктi кiм айтады?" дегенге келгенде, ненi тiлерiн бiле алмай жүрген-дi. Ояздарға "өздерiң айтып, шешiп бер" деген де арыз болған. Бiрақ ұлықтар бұдан бас тартқан. Ал, төбе биге, Асылбекке беруге, Керей қарсы. Бұны "Сыбанның күйеуi!" деп, "қанды мойын, дұшпан аулымның бiрi – Ақтайлақтың күйеуi деп, Керей "тiретей" билер алдынан қашып отыр. Ояздармен ақылдасқанда Асылбек өзi де "ағайынның жаласына қалам" деп, момындықпен бас тартқан. Бұл жөнiнде Асылбекке Күнтудай туысы, Дүтбайдай тiлеулес жақындары үлкен кiнә тағып, сын айтқан. "Билiгiн айтып, бiлем деп олжа алатын кiсi едiң. Алдыңа өзi кеп тұрған мол дәулет. Бекерге тартыншақтық еттiң!"– десетiн.

Дәл осы кезде, Сыбан мен Керей ортасында Абайдың әдiлдiгi, турашылдығы жөнiнде айтылған лақап, қошемет сөздер көп тарады. Екi нәрсе, Абай iстеген екi жұмыс бұған айғақ есептi, тiрек болды. Бiр сөзде жұрт: "Құнанбай балалары төбе билiктi өзiмiзге бер деп қанша жабысса да Абай қарамапты. Ағайын тiлiне азбапты. Жұртқа адалдығымен пайда келтiрсiн деп, алыс ата баласына төбе билiктi өз туыстарынан тартып алып берiптi" деседi. Екiншi лақап, дәл соңғы бiрер күн iшiнде тарады: "жатаққа өзi жоқшы бопты. Өзi би де боп кесiк айтыпты. Отыз қара малды, өзiнiң болыс болып отырған жуан ағайындарынан бақыртып отырып, тағы тартып әперiптi. Тегiнде, алдына арызбен, даумен барған кiсi осы жiгiттен әдiлет табатын сияқты. Жақынға бұрмайды. Қайта жүгiнiске келген екеудiң бiрi өзiнiң жақыны болса, билiгiнiң салмағын соның үстiне қатты қып, ауыр қып салады. Бүкiл қазақ халқының қамы дегендi көп айтатын жiгiт осы. Қамқорлық етiп, қамқорлық жеп айтады" деседi.