Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Айғыз бен Қалиқаның кәрiне қарамай, ән тыңдауға кеткен Иiс кемпiр қонақ үйлерге жеткен-дi.

Бұл үйлер бар ауылдан бөлек. Ерекше сый қонақ күткен үйлерге ұқсайды. Төрт үйдiң арасында да кермелер тартылған. Алты қанат, кестелi үйдi ортаға ала жайғасқан бiр топ үйдiң бәрiнiң жанында үюлi ер-тоқым көп. Дағдылы еркек ер-тоқымдарынан көрi әйел мiнетiн қоқан ерлер молырақ. Кермедегi аттар жоғына қарағанда, бұл үйлердiң қонақтары қазiр емес, бұрын келгенге ұқсайды.

Дәл осы үйлер тұсында тыста жүрген адам аз. Тек көп жерошақтың басында ғана әлденеше қазан асқан және үлкен сары самауырларды түтiндете қайнатқан үнсiз әйелдер көрiнедi. Жыртық киiмдi екi-үш тезекшi, қазаншылар жүр.

Қонақшыл төрт үйдiң қазiргi сәтте үшеуi бос тұр. Барлық жұрт ортадағы үйде екен. Қалың елдi қасына жиған ән әлi шырқай түсiп, ырғала толқиды.

Жерошақ басындағы асшыларға тақап қалған. Иiс самауырға тобылғы салып тұрған қызыл келiншектен:

– Жаңа келiн, жас келiн ән салды ма? – деп сұрады. Келiншек:

– Е, ән салды. Қорғанар деп пе ең? Айтқызбай да қоймас! – дедi.

Иiс тамсана таңданып сөйледi.

– Ана бәйбiшелер жақтырмай жатыр едi ғой. Ауылға келiн боп түспей жатып ән шырқамасын, тәйтiк болмасын!" деп, тыйып тастапты деп едi ғой.

– Олар айтпа десе, мұндағылар айт дейдi. Еркiне қоймайды.

– Айтса екен, айналайын.

– Тағы бiр соның лебiзiн естiсек екен! Өзi де жiбектей есiлген кiшiпейiл ғой! – деп, екiншi кемпiр де қостады.

– Бәрiнен де көршi-қолаңшыға қандай? "сiз, бiз" деп бауырыңа кiрiп, жылы ұшырап тұрады! – десiп, кексе әйелдер жаңа келiнге жақсы бейiл бiлдiрдi. Сол жас келiннiң күтушiсi, жаңағы қызыл келiншек Злиха өзi де сүйсiне түсiп:

– Мiнезi сондай кiшiпейiл, сондай жақсы. Бiрақ анау үйлер "аспасын, шаңыраққа қарасын!" деп жазғырып жатыр! – деп, сыр айтқандай сыбырлап сөйлегенде, өзге әйелдер таңдай қағып:

– Келмей жатып па?

– Алда, күндес-ай!

– Айтар, Айғыз бен Қалиқалар!

– Есiл әсем келiн-ай! – дестi.

– Бiрақ оларына пысқырған кiсi көрiнбейдi мұнда. "Айт, шырқа! Артықсығандар шенiңе iлесiп көрсiн! Iркiлме!" деп, күндiз де, түнде де айтқызады, қайта! – деп, Злиха сүйсiнiп, сықылықтап күлiп жiбердi. Келген әйелдер үй жақтан тағы шырқаған әнге оралып, солай басты.

Бұл көршiлер әңгiме еткен "жас келiн", "әншi келiн" – Әйгерiм болатын.

Қалың қонақ жиылған отау да соның үйi.

Абай Әйгерiмдi осыдан үш ай бұрын ұзатып әкелген едi. Қазiр басында желегi бар келiншек қалың қонақ ортасында, Абай қасында отыр.

Бұл екеуiнiң осы жолғы қонағы да өзгеше. Ол – өңшең қыз-келiншек пен бозбала. Жиын бастығы Абай болып қазiргi сәтте мына ауылдың өзге тiрлiгiнен оқшау бөлiнген бiр топ тәрiздi. Ызғарлы, қатал, жуан ауылдың шырқын әнмен, өнермен бұзып отырған топ. Сол үшiн бұл үйлердi сыртынан Майбасар, Айғыз, Қалиқалар шиқандай көредi. Алыстан жазғырып, аулақта кекетiп жүр. Осы үйлерге келем деген ауыл адамдарына зекiп, ұрсып, жолатпайды.

Өз үйлерi сондай жиренiш, жаттық қоршауында тұрса да, кiшкентай ғана өнер аралындай болса да, оны елеген Абай жоқ. Жайлаудағы ең әншi, өнерлi жастарды жиып әкеп, соларға бар бейiлiн берiп отыр. Осындай ойын-сауық жиынның ортасында ең қадiрлi бiр топ қонақ бар. Шет елден келген қонақ. Бұлар – қазiр төрдiң тап ортасында, жағалай көрпе үстiнде, үлкен ақ жастықтарды шынтақтаған сал серiлер. Солардың iшiндегi ең көрнектiсi және бар жиынға қадiрлi, сүйiктiсi – мынау қос iшектi домбыраны безiлдетiп отырған орта бойлы, қызғылт жүздi, кең ақ маңдайлы, нұрлы жiгiт. Ол – Арқаға аты шыққан, бүкiл орта жүздi асыл саз, әсем әнiмен ұйытқан Бiржан-сал.