Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абай мен Ербол үндеместен Байкөкшенің соңына ерді. Кеш тақау, қоналқалық жерге әлі де жүре түсіп жету қерек. Байкөкше енді арттағыларды қатарына ілестірмей, алға өзі түскен бойында күдері бел күреңін ұзын қамшысымен қатты соғып қалып, бұлаң құйрыққа салды. Борт-борт желіп жөнелді.

Арттағының бәрі де созыла шұбатылып, еріксіз қатты желіске түсті. Байкөкше алда жалғыз келе жатып, енді ғана езу тартты. Дәрқембай құрдасын еске алған-ды.

Бұны осыдаң тарткүн бұрын өз үйінде қонақ қып отырып, Дәркембай барлық жайға қандырған болатын. Сонда Абайдың Қарамолаға шақыртумен бара жатқаның айтқан.

- Қырда қара көңіл қазақ жуаны боп, қалада — парашыл төре, ұлық жуаңы болып, бәрі қосылып Абайды қамағалы тұр! Сен осы жрды: қз£ыңа ер. Есебін тауып, Абайға қанат бітір, қайрат

бер! Дөл осы күні өзгенің сөзі емес, сен екеуміз дем беруіміз керек. Жалғыз Абайды сүйейтін күніміз жетіп тұр,— деген. Байкөкше бұл сырын әлі бірде-бір жолдас, жолаушыға ашқан жоқ-ты. Күрең аттың екі жағында қампиған қоржын бар... Ондағы күтіп, сақтап келе жатқаны — Абайды ақтаған қалың елдің арызы, приговоры, актылары.

Байкөкшенің ниеті — осы қағаздармен жандарал адына өзі кірмекші.

Сондайлық сақтаулы сырлар, көңілдегі әр толқын ойлар, қауіп пен үміттер шарпысқан күйде бар жолаушы осы күні кешке Қарамолаға жепі. Абайлар бар тобымен келіп, Айтқазы тіктірген қонақ үйге түсті.

3

Осыдан бір күн бұрын Қарамоланың басына Оразбай да кегі түскен-ді. Ол көп кісі ертігі, сауын, сойыс малдарын айдап, үйлер көшіріп келіп орнаған.

Абайдан Қарамолаға қарай бір күн соң шықса да, ол асығып, суыт жүріп, бір күн бұрын кеп түсті. Қарамола шербешнайынан Оразбайдың ентелеп күткен есептері көп. Ең үлкен мүддесі — осы жолы қырда қазақ, ойда ұлық жаулығын жиып келіп, неғылса Абайды мерт қылу жолында.

Солайша қызынып, піирығып күткен жиынға кешігіп шы-ғуының да себебі бар-ды. Жақында Ералыда Құнанбай балала-рының арасында Оспан мұрасы туралы болып жатқан тартыс ар-қылы Тәкежан бұның қолына кеп тие ме деген үміт есебі бар-ды.

Өз аулында жатып, тыным алмай тың тындап, Тәкежан мен Абай арасы ашық араздыққа шыққанын тосқан. «Бүгін», «ертең» деп, Тәкежан да байлаулы жауап бере алмай, Орабайды Қарамолаға жүргізбей, тоқтатып отырған.

Ақыры Абай мен Тәкежан келісім таппай, алшайысып кетті. Көптен «Оразбай аулына аттанамын» деп жүрген Әзімбай соңғы күндерде шынымен сонда барды.

Бұны Оразбай мен Демеу алғаіп келген кеште-ақ оңайіа алып отырып, сыр сұраған. Бірақ Құнанбайдың айлакер, жуан, тәкаппар немересі Оразбайдың ентелеп, жабысып сұраған сырларының көбін түгел ашып салған жоқ. Сараң, сырдаң ғана сөйлеп, аз ғана сырдың ұшығын берген.

Онысы: «Абай Тәкежан мен Ысқақты өкпелетті. Айласын, абыройын өткізіп, Оспан үйінің мүлкін, Мұрасын өз уысынан

шығармай, басып қалды. Жолы үлкен болса да, Тәкежан момындығынан жаза шекті. Әзір тиісті сыбағасын ала алмай, Абайға ренжіді де, сөзді тоқтатты» деп баян еткен.

Бұның ар жағындағы ішкі тайталас, тартыстың біреуін де Әзімбай айтқан жоқ. Бірақ Оразбайға керегі сездірілді

Тәкежан Абайға өкпелепті. Ендеше, ол араздыққа басқаны. Абаймен араз қырбай болса, түбінде Оразбайды табатыны бұрын да шешілген. Әзімбай осы хабарды әкеліп отыр. Оның үстіне бұл ауылға өзі келіпті. Бү да аз сыбаға емес.

Оразбай Әзімбайды бағып, аузынан шыққан сараң сөздің барлығын көңілімен де, жалғыз өткір көзімен де жүтып отырды. Рас, аз сөзді, тартпа жігіт бұның жетектеп сөйлеткісі келген жайларының көбіне баспады. Соны аңғарған соң, Оразбай Демеу мен Әзімбайды оңаша калдырды. Өзі күн батар кезде атқа мініп, желі басына, қалың жылқының Қарасуға қаптаған селіне барып араласты. Тынымсыз қозғалысқатүсті.

Доға жал, кең сауыр, қояндай аппақ боз, аяңшыл аты кешке жақын лыпыл қағады. Қасына ешкімді ертпейді. Жалғыз өзі ашқарақ арлан бөрідей арлы-берлі сабылып, тыным ала алмайды. Ойда жүр.