Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Аз жолдаспен кеткен Абай Қарамоланың шербешнайына онша асығып жүрген жоқ. Жолшыбай өзін жақсы көретін дос-жар, меймандос ауылдардың біріне түстеніп, біріне қона жатып, үш күн жүрді. Тек төртінші күні ғана бұл жолаушылар тобы Қарамола тұсына жетіп, Шар өзенінің бойын құлдап келе жатты.

Мезгіл кешке тақаған болса да, сентябрь айының бүгін ерекше жылы болған ашық күні әлі де салқындаған жоқ. Атқа да, адамға да жайлы, баяу ескен қоңыр жел бар. Шардың жіңішке өзені көп бұралып, мөлдір суы үзілмей баяу ағады. Кей жері жарлауыт болса, көп ағысының бойында әдемі, майда, көк майса шалғын бар. Өзен түбі таза құмайт, қатқыл керіш болғандықтан, су айнадай мөлдір боп сырғиды. Күзгі шөптің сәл сарғыш, буалдыр бойын жағалап, кейде майда жасыл шалғынды ақырын сілкіте тербетіп, бауырлай сылдырайды. Бұл өлкенің далалары қоңырқай. Үзақ жота, белдері қазір бозғыл тартқан. Бірақ шөп атаулы көкшіл реңінен мүлде айырылған емес. Күздің жауыны қайта жетілтіп, боз көденің бауырына қайта қауындап шыққан үсақ көк те бар. Әр түп көде бозғыл-бурыл, кейде алкүрең боп көрінеді.

Күзге қарсы асықпай баппен жаратып мінген құр аттар шалғын бойында жиі пысқырынып,суатқа қарай мойын соза түсіп, жіті басып келеді. Шардың суын құлдап келе жатқаннан бері қарай, жолаушылар өзенді екі рет кесіп өткен еді. Енді үшінші рет тағы көлденең өтетін болды. Кендеу тықыр шалғынды аралап келіп, жолаушының үлкендері Шар суының молырақ жайылған бір тұсына тура келіп килікті.

Алда келе жатқандар — Байкөкше, Абай, Ербол. Бұлардың аттары Шардың мөлдір суына ауыздығымен бас қоя берді. Үзақ жүрістің мерзім дағдысын жақсы білетін және осы топты Қарамолаға қарай өзі бастап келе жатқан Байкөкше қазір барлық топқа үлкевдік әмір Ьтті:

— Аттарыңның ауыздығын алындар! Енді Шарды қайта өтпейміз. Кешке таң асады ғой. Ел орынға барып қалармыз. Аттарды біраз суытып, анау арғы жағада сәл шалдырып та алайық!—деген.

Жүрттың бәрі атының ауыздығын аттан түспей тұрып алды. Абайға қатар келе жатқан Ербол Абай еңкейе бергенде, оның денесінің толықтық, ауырлығын еске алып, өзі бұрын еңкейді. Әуелі Абайдың атының ауыздығын алды. Абай бұның қимылына сүйсінсе де, жеңіл әзіл айтты:

— Япыр-ай, тым құрыса, «өз атын өзі суаруға жарамайды» деп мазақ та қылмайсың. Үп-үлкен басыңмен өзіңнен бұрын мені ойлауды бір қоймайсың-ау, Ербол!

Ербол күліп қойды.

— Е, баяғыдан бойға сіңіп кеткен жаман әдет қой. Сені «осындай шаруа қолынан келмейтін епсіз бақыр» деп мүсіркеп үйренген әдетім ғой!

Мол дене, кесек келбет, қабілеті бар Абай туралы Ерболдың «бақыр», «мүсіркеу» деген сөздері жақсы әзіл еді. Жолдастары да күліп тындасты.

Байкөкшенің аты өзгелерден озыңқырап, кең суға бата жалдап, тұнықты ішіп тұрған. Ол Абай мен Ербол екеуіне сықсия қарап, жымия бұрылды.

Шоқшалау сақалы бұл күнде тегіс ағарған Байкөкшенің әжімді жүзінде кесек мұрны ғана көрнекті кескін байқатады. Қабақ еттері салбырай түскен. Көздері бозғыл ажар танытқан. Сол сығырая қараған көзінде шамдай жарқырап, ұшқын атып тұрған сергектік байқалады. Абайға күліп қараған көз жанарында аса алыс, бірақ өте жарық жүлдыздың жымындап, шүғыла шашқан сәулесі бардай.

Ол екі досқа қарап қалжың айтты:

— Уәй, бұл не, түгі! Бірінді-бірің аяп, аялап не деп тұрсың? Ақсақ пен соқырдың жолдас болғанындай, екі ғаріп боп сүйенісе қалғандары несі? Алдымызда шарай топ, қаулаған дау, лаулаған от тұр. Соған балуанға түсіремін деп келе жатсам, екеуің де алпамсадай бойыңмен өстіп, маймақсып, мүләйімсіп қалған-дарың неменең бұл?— деді. Екеуін қатаң сынап, түртіп оятып тұрғандай.

Аттардың сілкініп, пысқырап, ауыздық-сағалдырықты, ер-тұрманды шылдырлатып, тыныштықты бұзып тұрғанына қарамастан, Байкөкшенің әзілін барлық топ түгел естіді. Көптен үндемей келген аға жолдас жаңағы сөздерін аса сергек ажармен, салмақпен айтты. Ойнақы нақыспен, қағыта сөйлеген.

Жұрттегіс сергіп қалды. Аты суға қанып болған Байкөкше үзеңгілікке келген суды жалдатып, арғы жағаға қарай өте берді.