Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Көп ырғасып, үзақ күн саудаласса да, Тәкежандар бұл сөзден де үта алмады. Айтқандары өтпейтін болды.

Осыдан соңғы байлауды еріксіз, көңілсіз түрде уақытша бір келісімге тіреді. Ең әуелі, үлес сөзін осымен тоқтататын болысты. Тәкежан мен Ысқақ екеуі де әзір Оспан әйелін алмай тұра тұратын болды. Әйел алынбаған соң, мал-мүлік үлесі де кейінге қалды. Еркежанды әлі де асықпай ойыстыру керек.

Сөз соған келген соң ендігі бір тың байлаулары:

«Оспан үйі орнында тұрсын. Еркежан бұрынғыша үлкен үйде отырсын. Бірақ ол үйде тек Абай нәсілі ғана болмасын. Олардың мал-дүниеге бас-көз болуға жастары да кем. Және өзге екі туыстың көзі үлкен үй мүлкіне ортақтасып отыратын болсын. Сөйгіп, Ысқақпен Тәкежан баласының біреуі Еркежан қолына, тағы бала боп қоса кірсін» деді.

Абай бұл сөзге түк қарсылық айтқан жоқ. Еркежан да оңай көнді. Бірақ ол тандайтын болса, өз қолына Ысқақ баласы Кәкітайды кіргізіп беруді сұрады.

Әзімбай Тәкежанның жалғыз ұлы болғандықтан, оны Қаражан жібермеймін деп еді. Сөйтіп, үлес дауы кейінге қалды да, уақытша тыныштық үшін Кәкітай Оспан үйіне әрі бас-көз, әрі киімшең бала боп кіретін болды.

Төрт күнге созылған ауыр тартыс осымен кеш бата біткен еді.

Абай ертең Қарамолаға жүрмек боп, Әйгерім үйіне жастарды жиып, соңғы бір тыныштық кеште жан шақырғандай болды.

Алдыңғы күндердің әлегін жастардың бәрі естіген-ді. Абай ондағы жексұрын мінездердің бәрінен жиренгендіктен, қайта есіне алғысы келген жоқ. Тек бір-ақ қана түйін сөз айтты:

— Менің Қарамолаға жауапқа баруым мен Оспанның жылын беруімізді Тәкежан әдейі байланыстырды ғой. Соны сезіп, ішіндегісін түгел шығарып, танытсын деп ем. Қай сылтаумен жауыма қосылар екен? Оны күшейтіп, маған қарсы салуға шынымен басар ма екен?— деп ем. Енді ашылып, шешіліп отыр. Тәкежан Оразбайға сөз қосады. Оразбай болса, Тәкежанмен дем біріктіріп ап, маған қарсы шебін күшейтеді. Мұра дауы артымда қалып бара жатқан жоқ. Енді Оразбай арқылы осы Қарамоладан алдымнан шығар!—деді.

Ертеңгі күні он шақты кісі жолдас ертіп, Абай Қарамолаға аттанбақ.

Осы күні Тәкежан ауылдарынан Әзімбай да аттанып, тура! беттеп, Оразбай аулына кетті.

2

Абай Қарамолаға көп жолдас ерткен жоқ. Қасына алғаны Ербол мен Көкбай, Баймағамбет. Жастардан Мағаш, Дәрмен ерді. Өзге жастан Кәкітай, Әбіш те бірге ермек болып еді, Абай оның екеуіне де ауылда болуды үйғарды.

— Сенің керегің мен көмегің көп-ақ болар еді,— деп отырын Абай Кәкітайға: — бірақ кешегі ағайынның байлау ы бойынша сен Оспан үйіне бала боп кіресің. Үлкен ауыл, мол шаруаның бас-көзі, иесі сен боп қалдың. Сен сол міндетіңе көңіл бөлмесең болмайды. Және Тәкежан мен Ысқақ сені сонда кіргізуді үйғарған соң, сен орнықпай, тағы маған еріп кетсең ыбыр-жыбыр қоздана береді. Сен сол жүмысында қал!—деді.

Ал Әбішке көп дәлел айтқан да жоқ:

— Сен оқудан демалысқа келген адамсың. Қырдың тартысы мен таласы, маған деген жау жаласы бүгін басталып, бүгін тынып жатыр ма! Сенің жәрдемің қарлығаштың қанатымен су сепкендей, жамандық ертін тыя алмас та. Өз мандайыма жазылғанды, өз иығыммен көтеріп керемін, қарағым. Сен алаң болмай, демалып, әл жиып, тынығып ал! — деген.

Абай осылай деумен Әбіштің басын қырдың лаңынан да, тіпті, өзінің ісінен де аулақ, аман еткісі келгенін білдірді. Ал Әбіш болса, анығында, әкесінің бұл жолғы сапарына соңғы бір жүма-ның ішінде көп көмек, әрекет еткен-ді. Бірақ ол жайын Абайға айтпай, тек өзге жас достармен, Павловпен ақылдасып, соларды тегіс қатарына ала жүріп істеген.

Ең әуелі осы жолы Қарамолада, жандарал алдында болатын жауап аз қатер емес. Сол күдікті кезенде зәкүншік, қағазқой, арызжанды кеңселер мен әкімдерге тосқауыл болатын деректі қағаздар керек. Абайдың үстінен жүрген шағымдар тегіс сондай қағаз жүзінде... Ал мұның сүйеніші тек қана әделет, ақтықпен қалың ел болса, олардың бәрінің бұл базарда құны жоқ. Әсіресе, ауызда, көңілде жүрсе, тек қана көрінбес көмек.