Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Мирасты бөлуде Құнанбайдың бір баласы Федор Иванович болмағандықтан және араласа алмадым. Ал осы қазір кетіп бара жатқан жолыңызға, тіпті болмаса, кейбір сөз көмегім, мәслихатым керек болар. Менен не туралы болса да сұраңыз!— деді.

Абай Павловтың бұндайлық өзірлігіне, шын достық бейіліне алғыс айтты.

— Семейдің губернаторы осы жолы Қарамолаға келуі керек. Ол — менің бұрын кездеспеген адамым. Қандай мінезді чиновник? Және сонымен қалайша сөйлескенімді мәслихат көресіз? Өз кеңсесінің бір адамдары арқылы сөйлессем бе? Немесе өзім жүзбе-жүз сөйлессем бе? Жоқ, әлде, менің үстімнен жауларым беріп жатқан көп жала, жалған шағымдар болу керек, сол ретте адвокат жалдап алам ба?— деді.

Павлов бұл жайлардың жауабын тез ойлады.

— Қазіргі Семипалатинск губернаторы жанд келген адам ғой. Қаладағы адвокаттар мен ірі чиновниктер арасындағы пікірлерді

естігенім бар. Бұның бір мінезі «өзінен қорқып, жасқанған адамға рахымы жоқ» дейді. Ал «тура, батыл жауап айтатын адамдарға кейде ойламаған, күтпеген кешірім жасайтыны да болады» деседі. Осыны бір ескеріңіз!— деді.

Абай бас изеді.

— Бұны білдіргеніңіз жақсы болды.

— Екінші, әдейі сізге бір айтайын деген сөзім — патшаның қай чиновнигі болса да қазақ даласын «жабайы, қараңғы, надандар даласы» деп біледі. Ал сіз олардың қайсысына кездессеңіз де, сол далада Ибрагим Ку нанбаевич бар екенін аңғартыңыз! Білсін олар! Осы елдің ішінен туып, осында өмір кешіп отырып, адамшалық қасиет, әділет, шыншылдықты және де поэзияны, культураны сол чиновниктердің бәрінен де артық түсінетін, сүйетін Ибрагим Кунанбаевич бар екенін білдіріңіз! Намыспен таңытыңыз. Ызамен білдіріңіз! Ең ақыры, бұл сіздің халқыңыздың намысы!—деді.

Павловтың қазір жүзі қызарып, қабағы түйіліп алыпты. Үлкен көкшіл көздерінде қайнаған ыза, әділ ашудың оты білінген. Абай өз ішінен: «Айдау қорлықта жүрсе де, жай бір сейілде жүрген кісідей. Қымсыну, жасқану жоқ» деп, орыстың тұтқындағы, айдау каторгідегі сансыз көп халық ұлы, өршіл ерлерін есіне алды.

Дәл осы кезде бұлардың қасына үсті-басы шылдырлап, аяғын сарт-сүрт басқан біреу келіп қалды. Екеуі де жалт бұрылып қарап еді, қастарында жер астынан шыққандай, сарала қылыш асынған, қызыл жиекті киім киген, орта жасты жандарм тұр. Ауылда, сахарада — анық сарала жандарм!

— Господин Павлов, его превосходительство Семипалатинск полицмейстерінің арнап тапсыруы бойынша сізді, рұқсатсыз киргиз даласына кеткеніңіз үшін лезде тауып, тұтқынға алып, қалаға жеткізу бұйрығымен келіп тұрмын. Тез менің соңымнан еріңіз!—деді.

Абай танданумен қатар ызаланғандай болатын. Ал Павлов түгі кетпеген кісідей, жаңағы сіресіп, шытырдап тұрған жандарм төресіне, тіпті бір елеусіз, болымсыз жандай қарады. Оқыстан келгеніне бір сәт те шіміріккен де жоқ. Көзін сәл сығырайтып, қатандау үнмен, жай ғана жауап тастады:

— Сіздің артыңыздан қазір ғана еріп кетпеймін! Оны сіз білуіңіз керек!— деді.

Полиция адамы түс шайған болып:

— Жоқ, бөгелуге кішкентай да аялым жоқ! Қазір маған еріңіз...—дей беріп еді, Павлов үлкен кекесінмен, салмақпен күліп жіберді:

— Артыңыздан қазір еріп, Семипал атинскі ге, жүз шақырым жерге менің жаяу бармайтынымды жақсы білесіз! Әуелі, ат тапқызып ерттетіңіз! Өзіңізде ат болмаса, осы ауыл иелерінен әдехшенен,— деп соңғы сөзді нығыздай түсіп,— маған арнап, ат сұрап алыңыз. Ал мен биыл соңғы рет жақсылып тұрып, тойғанымша қымыз ішіп аламын!— деді.

Ёнді ғана Абай екеуі саспастан орындарынан тұрысты. Осы күні түске жақын Абай мен Павлов жандармның көзінше құшақтасып, сүйісіп қоштасты. Барлық жастар тобы қымбат қонақты амалсыз аттандырып салды. Солар ұзап кеткен соң ғана Абай да атқа қонған.

Дәл осы күндерде Базаралы да көбінше ат үстінде болды. Әзімбайлармен төбелес сағатында, үйінен шыққан Базаралы сол соғыстың аяқ кезінде еті қызып, бой жазып шоқпарын сермеп, ашу кернегенде айқайын салып, өзі де соғысармен болған.