Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Осы күні кеш бойы, түн бойы Төкежан үйі мен Ысқақ үйінде кезек кеңес болды. Әзімбай мен Мәніке, Ысқақ пен Әзімбай, Тәкежан мен Ысқақ болып жанталасқан күбір-сыбыр танға шейін басылмады.

Бүрсігүні Абай жүріп кетеді. Соңғы күні барды шешіп, бетті ашып қалу керек. Таң алдында ғана аз ғана дамыл алған мұрагерлер бүгінгі шайларын да ерте ішті. Сәске болып, бие байлар кезде Шұбар да осында жетіп, бар сөзге қанып алды.

Тәкежан аулына Ербол да шақырылған еді. Ол кешірек келген; де, бұндағы сөздер аяқтап қалған екен.

Енді Тәкежан мен Ысқақ бұрынғыша, бетпе-бет отырып сөйлеспейді. Ауыр түйін тақап тұр. Бұндайда үшқындап шыққай шашау сөзден өрт шығып кетуге болады. Жақын ағайын қызу үстінде түс шайысып қалмас үшін, енді араға кісі салып сөйлескен мақұл десті.

Тәкежан мен Ысқақ ішінара Абайдың турашыл, қатал сөзінен, алғыр-айтқыш шешендігінен де жасқанады. Көлденең ағайынның аузын бұлардан бұрын алып қоятын, өзіне тартып әкететін қуаты бар. Сөзден үтылса, жолдан жеңілу де қиын емес. Сол есептері бойынша кісі арқылы алыстан арбасып, арам күрес жасағандай «шаптан тіреп» алысатын болды. Абай шалып жықпасын деп өздерінің бөксесін алысқа салып күреседі.

Бұндағы ағайынның талабын есітіп, Абайға жетпек үшін Ербол мен ПІұбар атқа қонуға айналды. Екеуі кермедегі аттарына келгенде, Әзімбай да атқа қонғалы тұр екен. Қасында жас жігіт атқосшысы бар, алысырақ жолға жүргелі тұрған тәрізді.

Шұбар бұған қарап:

— Немене? Сен бір жаққа жүргелі тұрмысың?— деді.

— Жүрген тұрмын!— деп, Әзімбай қабағын тыжырайтты да:-Бұнда ағайын ішінің сөзі жүрек айнытып, бүзылып барады. Осыны көрмейін деп, басымды алып қашып барам!—деді.

Бейне бір таза жүрегі түршігіп, адалдық ақтығын арашалап бара жатқандай.

— Қайда жүресің?

— Е, әлгі Демеу тамыр болайық деген соң, бір қыран бүркіт тауып бер деп ем. «Сол бүркітін алғызып қойдым, келіп алып кетсін» деп сәлем айтыпты. Соған бара жатырмын!—деді.

Ерболға да, Шұбарға да сыры мәлім болды. Әзімбай әдейі жүріп кетпей, Ерболдарды тосып, осы бүгін кететін бетін елеусіз етіп айтып кетпек. Жай ғана жұмыстай сөйлегенмен, бұл кетісте тартыс жатыр. Әдейі дәл бүгін сөйленетін қиын сөздің үстінде Абайды жасқантып алмақ. Демеу — Оразбай баласы. Ол ауыл Тәкежанды үнемі шырғалап тартып жүр.

Әзімбай осыған мегзеп іс етіп тұр. Қазір Абайға бұның қайда кеткені жетеді. Ағайыны қымбат болса, Абай бүгінгі айтқан

Тәкежан сәлемдеріне көнеді. Көнбесе, одан бөлініп, Оразбайға кетуге Тәкежан мен Әзімбайдың қол-аяғы шешіледі.

Шұбар бұның бәрін аңғарумен бірге, дәл осы кезде Тәкежан-ның Оразбайды тапқанын мақұл көрмейді. Іштей сыр танысып, арбасып тұрған қалыпта ол Әзімбайға:

— Е, асығып қайда барасың. Мына сөз аяқталсын. Ауыл іші жайғасып, содан соң бүркітінді алмайсың ба?— деді. Шынымен кетпегенін тілегендей.

Әзімбай жауап айтпай, үндемей тұрды да, атына мініп кетті.

— Өкпеші ғой!.. Тағы өкпе арқалап барады ғой анау!— деп, Шұбар Ерболға түсінік айтты.

Бұл сөзде де есеп бар. Өзінен Ерболдың Абайға жақынырақ, сырласырақ екенін ойлап, Шұбар әдейі Ербол Абайға «үлкен бәленің жотасы көрініп тұрғанын айта барсын» дейді. Және Әзімбай арам, бұзар демейді. Жазықсыз, тек «өкпеші» баладай ғана ғып, оның қимылын, қылмысын әдейі бүркемелеп, жеңілдетіп сөйлейді.